Talk:Srpski Krstur

Untitled

The following is the original article text, which unfortunately is not in English, but in Serbian. The text was moved to the talk page with the purpose to be translated into English at later date. Feel free to make a translation now as you wish; once done, please remove the original text below, and the instruction here.

Note that the original untranslated text is always available in the article page history

Srpski Krstur

Malo selo na severu Banata izmedju Novog Knezevca i Segedina u Madjarskoj Na krajnjem severu Banata , sa leve strane reke Tise nalazi se opština Novi Kneževac u čijem je sastavu selo Srpski Krstur.

Najstariji pisani dokument o Krsturu se nalazi u delu dr. S. Borovskog iz 1715. godine, gde se on pominje za vreme feudalizma u toku četrnaestog veka pod imenom Kereztur, a kasnije Papok – Kereztur, Papkereztur, Kistur, Keresztes itd...

Po legendi ime je dobio po krstu koji je podignut u prvom naselju gde žive hrišćani verovatno vernici Oroslamoškog manastira sa grčkim kaluđerima koji se posle pada Čanada sele i podižu manastir u ovim krajevima i tajno šire svoju veru i održavaju hrišćanstvo.

Po jednom drugom narodnom verovanju ovo mesto je ime dobilo za vreme vladavine Turaka, pošto su njegovi stanovnici pružali stalan otpor i odbijali da daju obaveze , Turci pored ostalih oblika mučenja tukli su krstom pa je i nastalo ime Krstur. Zbog povoljnog geografskog položaja ovo mesto je imalo svoje stanovnike još u periodu neolita.Kao dokaz su iskopine u neposrednoj blizini Krstura , na Bairu kao što su oruđa za rad , posuđa i nakit pronađeni posle drugog svetskog rata , kada su i izvršena iskopavanja.Prvi stanovnici Krstura su živeli u zemunicama i bavili se ribolovom. To potvrđuje i pronađeni ribarski teg izrađen od ilovače i ima karakter veoma retkog oruđa koje potiče iz tog perioda. Žitne zemunice i stari grobovi takođe svedoče i životu prvih stanovnika na ovom mestu je jedna takva zemunica otkrivena je u dvorištu Šećerov Svetozara prilikom podizanja nove stambene zgrade šezdesetih godina XX veka. Lokacija grobova je na dosta velikom prostranstvu a pronađene figurice od kostiju navode na verovanje da se već tada živi nekim oblikom verskog života . Iskopine iz neolitskog naselja na Bairu nalaze se u Narodnom muzeju u Kikindi, Narodnom muzeju u Beogradu i Zbirci Osnovne škole “Jovan Jovanović Zmaj” u Krsturu .

U periodu antike Krstura pouzdano se zna da se on nalazi pod vlašću Dačke države. Kasnije su Krsturom ovladali čuveni jahači Sarmati , nomadsko pleme koji zbog svog nomadskog načina života nisu ostavili mnogo arheoloških tragova. U drugj polovini četvrtog veka iz Azije dolaze Huni tako da su i Krstur sa okolinom podčinili pod svoju vlast. Svoju najveću moć doživeli su pod Atilom od 434 do 453 godine čija je prestolnica po predanju bila negde u ovim krajevima u blizini Segedina. Polovinom šestog veka pojavili su se Avari pa Krstur ostaje pod njima do 796 godine kada je Franački vladar Karlo Veliki uništio Avarsku državu.

Polovinom X veka Ugari su pokorili Moravsku državu , a u daljim borbama protiv Vizantije i Bugarske uspeli su da izađu kao pobednici i tako osnuju svoju državu. Za vreme Ugarskog kralja Bele III srušeno je srpska plemenska oragnizacija u Banatu a učvršećena je županijska vlast sa uspostavljanjem novih feudalnih i društvenih odnosa. Banat je u to vreme poznat kao «Međutamišje», «Tamiška pokrajina» i «Tamiški disktrit». Njegov najveći deo a sa njim i Krstur nalazio se u Čanadskoj županiji.

Zbog nadiranja Turaka sa juga 1404. godine Despot Stefan Lazarević sklapa savez sa Ugarskim kraljem Žigmundom Luksemburžaninom koji mu doživotno duguje Beograd, Golubac, celu Mačvu kao i mnoge posede u današnjoj Vojvodini . Sredinom 1411. godine Despot Stefan dobija na dar i druga mesta u Banatu pa i Krstur koji je u to vreme bio poznat kao Kerestur. Od septembra 1411. godine do 19. juna 1427. godine do smrti Despota Stefana Lazarevića , Krstur se nalazi u Despotovini. U to vreme srpski živalj se seli u severne krajeve . Njihov put je načešće vodio ka slivu reke Tise i Moriša a samim tim verovatno i u Krstur.

Despot Stefan Lazarević je u maju 1426. godine u Tati u Komoranskoj županji sklopi ugovor sa kraljem Albertom Hazburškim , po kome posle njegove smrti treba da ga nasledi Despot Đurđ Branković. Tako je Krstur od 1427. postao posed Despota Đurđa Brankovića, pod pritiskom Hunjadija sa jedne strane a Turske sa druge Krstur potpada pod potpunu vlast Kralja Matije Hunjadija. Dolaskom Srba iz Raške u dolinu Moriša u ove krajeve Banata dolaze i braća Stefan i Dmitar Jakšić sa 1200. ratnika koji dovode sa sobom i porodice. Ugarski kralj im je darovao velike posede u dolini Moriša u želji da pridobije Srbe i ojača odbrambenu snagu zemlje na granici prema Turskoj. Već 4467. Jakšići dobijaju nove posede u Čanadskoj županiji kojoj pripada i Krstur. Iz toga perioda intezivnog naseljavanja Banata iz slivnika Velike Morave ostali su mnogu nazivi ne samo sela već i polja , bara , šuma, i slično koji su ostali i do dan danas.

Početkom XVI veka predstavlja period snažnog prodora Turaka i jedan od najtežih u istoriji Krstura. U borbama protiv Turaka u dolini Tise učestvuju mnogi Srbi . Krstur se u tom trenutku nalazio na području ovih bitka Banat od 27. jula 1552. godine pada pod potpunu vlast Turskog Carstva. Krstur se u to vreme zvao Pap – Keresztur. Iz Turskog deftera od 23. oktobra 1557. god. do 12. oktobra 1558. god. gde su nabrojana sva srpska sela u Turskim pograničnim nahijama u Krsturu živi deset porodica. Na osnovu popisa stanovništva iz 1561. god. vidi se da je Krstur u Segedinskom sandžaku a u njemu ima sedam domova. U popisu navode starešine domova : Nikola Vujić, Radak Branić, Vuk Radak, Miloš Vuk, Bene Đurić, Nikola Drago i Nikola Radošev tako da je u Krsturu bilo svega nekoliko desetina stanovnika. Zbog načina gradnje kuća i naselja za vreme Turaka ona nisu predstavljala neku posebnu vrednost , niti zahtevala napor za njihovo održavanje u podizanje. Stanovnici su mogli bez velikog kolebanja u slučaju opasnosti da napuste selo i kasnije sagrade novo pa čak da se u nasele u drugom kraju. Po predanju selo se pod Turcima polovinom XVII veka raselilo tako da se 1647. godine naziva pustim posedom.

Međutim ovo se predanje ne mora uzeti za tačno jer u Krsturu prema popisu iz 1690. godine ima 60. kuća što znači najmanje 200. stanovnika. Turska se nikako nije odricala prodiranja na sever, naročito je bila zainteresovana za osvajanje Beča. Kara Mustafa je stigao do Beča 1638. godine. Opsada je trajala dva meseca. Turci su pretrpeli strahovit poraz pa nastaje period povlačenja. Budim napuštaju 2. septembra 1686. god. Austrijska vojska se već približava Banatu. Bečki dvor prihvata pomoć Srba iz Banata i za zapovednika srpske vojske imenuje generala Stefana Čakija. Padom Segedina ubrzo su oslobođena sva mesta u ovoj nahiji kao i Krstur. Turci se povlače ali ubrzo kreću u snažan napad u ponovo nadiru ka Dunavu i Savi. Srpski narod beži pred Turcima tako da dolazi do nove seobe Srba pod Arsenijem Čarnojevićem III . Za vreme ove seobe Srbi stižu verovatno i do Krstura. Ako ne odmah onda preko potomaka. Posle Karlovačkog mira od 26. januara 1699. Krstur sa celim Banatom ostaje pod Turskom vlašću. Krstur je i u to vreme spadao u mala sela sa nekoliko kuća, ali ima svoju mesnu vlast na čijem je mestu stajao knez Birov . On se brine o naseljavanju raje prikupljanju poreza pa je imao izvesne povlastice. Polovinom druge decenije XVIII veka Krstur će se osloboditi Turskog zuluma i ulazi u sastav feudalno – apsolutističke Austrije. Uprava nad Banatom pa i nad Krsturom poverena je Dvorskoj komori u Beču koja upravlja preko «Zemaljske Administracije Tamiškog Banata» na čijem čelu nalaze se vojna lica sve do 1751. godine. Teritorija Banata podeljena je na sedam dištrikta a Krstur se nalazi pod upravom Čanadskog dištrikta. Za istoriju Krstura presudnu ulogu je imala 1751. godina. To je bila presudna godina kada se odlučivalo da li će pasti vlast plemstva u županijama , ili će ostati carski vojnici oslobođeni feudalnih obaveza. Tako nastaje šanac Krstur. Pošto je ukidanjem Potisko pomoriške granice po naredbi od 2. oktobra 1751. godine izvršeno provincijalizovanje Vojne granice, to je 28. oktobra 1753. izvršena nova organizacija a ovaj deo Banata podeljen je u 6. kompanija jedna je Mokrin , Krstur i Jozepovo pod komandom Save Raiđeviđa. U ovoj kompaniji bilo je 540. vojnika graničara sa vojničkim kućama i u Krsturu. Graničari udaljeni od Turske postaju sve manje značajni zbog čega Marija Terezija 1764. godine naređuje da se vojnici stave u stanje služebe na kordonu prema Dunavu. Značajan podatak za Krstur tih godina je i to da ja on već i toku 1754. godine imao svoju crkvu. Taj vredan podatak pronađen je na malom evanđelju štampanom 1751. godine koje je iz Moskve doneo i poklonio crkvi 23. aprila 1754. godine Zeka Dabić , Barjaktar, jedan od graničara koji se tih godina seobe našao u Rusiji a kasnije vratio. Crkva se nije nalazila na današnjoj lokaciji već nešto dalje na zapadnoj strani sela na Bairu.

Marija Terezija je srpske graničare koji su pružali snažan otopr protiv potpadanja pod spahijsku vlast nagrađivala različitim povlasticama i privilegijama tako da 12. novembra 1774. god. donosi privilegiju kojom se na teritoriji šest kompanija obrazuje Velikokikindski krunski dištrikt u kojem se nalazi i Krstur a administirativno upavni centar se nalazi u Velikoj Kikindi. Građani dištrikta i Krstura oslobođeni su svih besplatnih poslova i kuluka kako na državnim tako i na feudalnim posedima. Opštine su dobile pravo da u prisustvu senatora i komesara dištrikta sami biraju birova kao i druge privilegije. Ovakav položaj Krstura predstavlja korak napred u odnosu na stanje u kojem se nalazio do tada. Sve opštine imaju svoje grbove koji simbolizuju borbu protiv Turaka. Grb Krstura sadrži Svetog Đorđa koji jašući na konju belcu probada kopljem mitološku aždaju , što simbolizuje stalnu borbu i uništavanje neprijatelja

1777. godine u Krsturu je bilo 100. kuća sa 273. muških i 252. ženskih stanovnika. To znači da se broj stanovnika povećao. Dolazi i do naseljavanja stanovnika iz Rumunije kao i prvih Roma kojih ima i danas u Krsturu. Ovakvo stanje nije trajalo dugo 1779. god. doalzi od krupnih Administrativo političkih promena u Temišvarskom Banatu. Ceo gornji deo Banata izuzet je iz vlasti Dvorske komore u Beču pa je pripojen Ugarskoj. Od pripajanja Ugarskoj , Krstur će dugo godina ostati pod nazivom Szerb Keresztur. Od tada nastaje stalna borba Dištrikta da zadrži privilegije Marije Terezije ali on dolazi u sve zavidniji položaj od županije. Od 1792. god. u Krsturu je bio knez Jefta Hajvaz a već 1794. god. Maksim Hajvaz . To su najstariji podatci o prvim knezovima za vreme Dištrikta. Tih godina u Krsturu je prvi put prenet dud koji se sadi zbog gajenja svilene bube i razvoja industrijske svile u Novom Kneževcu. Gajenje svilene bube predstavlja nov oblik zanimanja i izvor novih prihoda. Stanovnici Dištrikta preuzimaju mere za podizanje nasipa i prokopavanje mreže kanala za odvodnjavanje velike površine plavnih terena, ritova.

Početkom XIX veka nastavlja se borba dištrikta za obnavljanje privilegija i u njoj aktivno učestuju i predstavnici Krstura. Krstur je postao kako zbog veličine tako i zbog geografskog položaja značajna tačka na putu krstarenja Segedin – Velika Kikinda – Bečkerek. 1803 . godine ima već 140. kuća , zato se ukazala potreba za građenje smeštajnog prostora za putnike i njihovu zapregu 1818. godine započeto je i zidanje nove crkve koju je projektovao i sazidao Matija Švarc. Izgradnja je trajala oko 2. godine za vreme episkopa Stevana Avakumovića i Kralja Franje I. Crkva je sazidana od čvrstog materijala a sa visinom od 9,63 metara predstavljavala je najveću građevinu u okolini. Objekat predstavlja arhitektonsko zdanje koje danas ima istorijsku vrednost. Dugačka je 24,35 metara a široka je 8,8 metara. Zvono je preneto iz stare crkve iz 1777. godine. Već 1830. započeta je izgradnja prve školske zgrade , odmah pored crkve jer su deca od osnivanja Dištrikta učila u privatnim zgradama uzimanim u najam. 1840. počinju radovi na izgradnji impozantne građevine preko puta crkve za potrebe Opštinske kuće. Njeno građenje trajalo je nekoliko godina tako da je konačno sazidana 1848. god. U obliku ćiriličnog slova G. Glavni akcenat zanimljivosti i lepote dahe trem na glavnoj fasadi koji nose jonski stubovi na stilobatu. Odozgo se širi arhitrov koji nosi trougaoni zabat sa tamponom. Pri temenu trougaonog polja nalazi se svevideće oko sa blagodatnim zracima.

Zbog istorijske vrednosti i značaja ovog objekta Pokrajnski zavod za zaštitu spomenika kulture od 4. aprila 1972. god. proglasio ga je za spomenik kulture. Intezivna gradnja rezultat je svakako inaglog porasta stanovnika. Prema podatcima iz 1820. god. u ovom mestu ima 174. domova sa 1004. stanovnika , ženskih 485. a muških 519. Od pripadnika drugih naroda u mestu živi samo 21. Rumun i nešto Roma. Za četvrt veka od 1771. broj stanovika se povećao četri puta i to više zahvaljujući natalitetu nego novim naseljavanjem. U ovim godinama Krstur dolaze i i prve porodice mađarske nacionalnosti i dve jevrejske porodice. Učitelj je u to vreme bio Orestija Hajvaz sa platom od 70. forinti

Posle proglašnja nezavisne države Srba , Hrvata i Slovenaca proglašno je i ocepljenje Vojvodine i Ugarske. U period između dva rata o Krsturu nema puno podataka.

Posle napada na Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine za samo šest dana u Krsturu su bile neprijateljske snage. Odveden je veliki broj mladih ljudi u Nemačko zarobljeništvo.

Glavni zadatak nemačke policije bio je da Banat drže u pokornosti kao veoma značajnu žitnicu za snadbevanje vojske na svim frontovima. Omladina Krstura prihvata ideje komunističke partije i formira organizaciju SKOJ-a. Tako se pripremaju i prve akcije koje izvode udarne grupe Nemci su u Banatu imali sve u svojim rukama , od vlasti pa do moćne policije i osetili su da bi im nepregledna ravnica i golo polje najbolji saveznik u borbi protiv ustanka. Cilj im je bio da se unište svi naoružani borci sve partije i SKOJ – evske organizacije Dok se odvijaju akcije združenog Severnobanatskog partizanskog odreda i planira odlazak u Srbiju u Banatu počinje sistematsko i plansko razbijanje ustanka i masovno hapšenje. Na treći dan Božića 9 januara1942 streljani su borci partizanskog odreda , pripadnici KPJ i SKOJ-a. Među njima je bilo i njih 11. iz Krstura

Od početka pa do kraja okupacije Krstur je morao da daje okupatorskim snagama ogromne količine žita , stoke i svojih proizvoda kao i samu radnu snagu. Ograničena je i količina hleba po članu domaćinstva. Ipak Banat ne posustaje. Severnobanatski odred je i 4. oktobra 1944. god. oslobodio 140. zarobljenika iz logora Macahumka. Organizuje se i akcija za akcijom. Crvena Armija se nalazi na vratima Banata. Oslobođa se mesto za mestom. Nemci se povlače u Bačku i Segediš a već 10. oktobra ceo Banat je bio oslobođen. Krstur je oslobođen 9. oktobra 1944. godine.

Počinje nov život u domovini koja je pretrpela strašna razaranja , paljenja i uništvanja privrede, počinje period izgradnje. Krstur počinje da se obnavlja i izgrađuje 1950. godine sazidan je Zadružni dom , a 1953. god. svečano je predat na korišćenje Zemljoradničkoj zadruzi. U njemu su smeštene i prodavnice i pozorišna sala od 400. mesta

U seljačku radnu zadrugu učlanjuje se 107. domaćinstava. Nabavljaju se prvi traktori i priključne mašine. Stvaraju se nova materijalna bogatstva , jača ekonomska moć članova a samim tim i celog mesta. Od 1957. god. Krstur pripada opštini Novi Knežavac sa srezom u Zrenjaninu-.

---

Želite da saznate više? Posetite www.krstur.net