Talk:Massacres of Poles in Volhynia and Eastern Galicia/Archive 1

Archive 1

Archive 2

Archive 3

→

Archive 5

PRZEDMOWA DO PRACY Władysława Siemaszki i Ewy Siemaszko

LUDOBÓJSTWO

DOKONANE PRZEZ NACJONALISTÓW UKRAIŃSKICH

NA LUDNOŚCI POLSKIEJ WOŁYNIA 1939-1945

I. Monumentalna praca Władysława i Ewy Siemaszków (ojca i córki) o ludobójstwie ukraińskim na Wołyniu w okresie II wojny światowej jest jakby woluminem w nieistniejącym wielotomowym dziele o całokształcie ludobójstwa na Polakach w tamtych latach. Polacy byli wówczas obiektem ludobójstwa - w różnych postaciach i rozmiarach - niemieckiego, sowieckiego oraz ukraińskiego. Dwa pierwsze są nieźle znane i udokumentowane. Natomiast ludobójstwo ukraińskie, jak dotąd - znacznie gorzej. To ostatnie, terytorialnie, nie ograniczało się zresztą, jak wiadomo, do obszaru Wołynia (i części południowego Polesia), lecz objęto również całą Małopolskę Wschodnią, a nawet część powiatów południowowschodniej Polski w jej obecnych pojałtańskich granicach. Ale trzeba pamiętać, iż teren byłego województwa wołyńskiego był pierwszym obszarem ukraińskiego ludobójstwa na Polakach, z ilością zamordowanych znacznie wyższą niż na terenach poszczególnych byłych województw Małopolski Wschodniej (województwa: tarnopolskie, stanisławowskie i wschodnia część lwowskiego) (1). Zatem słusznie Autorzy wzięli to właśnie województwo w pierwszym rzędzie na warsztat.

Pojęcie i sam termin "ludobójstwo" (angielskie genocide) stworzone zostały we wczesnych latach czterdziestych przez Rafała Lemkina. Lemkin (1901-1959) był w latach trzydziestych podprokuratorem Sądu Okręgowego w Brzeżanach (woj. tarnopolskie), później delegowanym na równorzędne stanowisko w Warszawie, wreszcie adwokatem i wykładowcą Wolnej Wszechnicy Polskiej tamże. Nad problematyką ludobójstwa (określaną przez niego wówczas jako "akty barbarzyństwa") pracował już przed wojną. Do Stanów Zjednoczonych przedostał się w 1941 r. i tam w 1944 r. wydał swoje przełomowe dzieło (2). Był również głównym twórcą podstawowego w tej dziedzinie traktatu międzynarodowego: Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 9 grudnia 1948 r. W związku z tym w latach pięćdziesiątych dwukrotnie proponowano go do Pokojowej Nagrody Nobla (3). Zapisy cytowanej K o n w e n c j i , która jest ratyfikowana przez olbrzymią większość państw świata, muszą być dziś traktowane jako ius cogens, innymi słowy takie, od których "nie może być odwrotu" (przeciwieństwem jest ius dispositiuum) (4). Jednocześnie zbrodnia ludobójstwa wpisana jest do większości kodeksów karnych państw współczesnego świata (5).

W rozumieniu art. II tej K o n w e n c j i "ludobójstwem jest którykolwiek z następujących czynów, dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych jako takich", dokonanych w różnych postaciach: na pierwszym miejscu (art. II, pkt a/) figuruje, rzecz jasna, "zabójstwo członków grupy", dalej jednak (punkty b/-e/) ujęte są również: "b/ spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy; c/ rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego; d/ stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy; e/ przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy".

Trzeba tu wyraźnie powiedzieć, że ludobójstwo ukraińskie na Polakach ma w stosunku do ludobójstwa niemieckiego i sowieckiego szereg fatalnych wyróżników (okoliczności obciążających):

Po pierwsze, w swoim założeniu obejmowało ono jak najszybszą eksterminację fizyczną (wymordowanie) - "tam i wtedy" - wszystkich Polaków, których udało się dosięgnąć (6), od niemowląt po starców, bez jakiejkolwiek różnicy płci lub wieku. Pod tym względem porównywalne jest ono jedynie do niemieckiego totalnego ludobójstwa na Żydach - lecz nie na Polakach (7). Zresztą, dodajmy, jeśli chodzi o eksterminację Żydów - obywateli polskich - na Kresach południowowschodnich RP, Ukraińcy mieli nie tylko olbrzymi udział we wszystkich masowych aktach ludobójstwa wspólnie z Niemcami lub samodzielnie pod niemieckim nadzorem (8), ale dokonywali również podobnych aktów na własną rękę, już latem 1941 r. w momencie wkraczania wojsk niemieckich (9). Później, już po wspólnej z Niemcami likwidacji gett, a więc głównie od drugiej połowy 1942 r., Ukraińcy wyłapywali i mordowali jeszcze pojedynczych ukrywających się Żydów (10). Wszystkie te "akcje" połączone były, przypomnijmy, z olbrzymim rabunkiem mienia (11).

Po drugie, ludobójstwo ukraińskie połączone było z reguły ze stosowaniem najbardziej barbarzyńskich tortur. Chodzi tu o sięgające XVII i XVIII w. tradycje hajdamackie (powstania Chmielnickiego (12) i "koliszczyzny" (13)), stosowane już wtedy rąbanie ofiar siekierami, wrzucanie rannych do studzien, przerzynanie piłą, wleczenie koniem, wydłubywanie oczu, wyrywanie języków itp. (14). Takich barbarzyńskich czynów Niemcy, a nawet Sowieci (z reguły) nie dokonywali. Oczywiście było bicie i często bestialskie znęcanie się w czasie śledztw (15) oraz w obozach koncentracyjnych (gdzie dochodziło jeszcze wielkie głodowanie i praca ponad siły, zbrodnicze eksperymenty medyczne u Niemców etc.), ale nie miało miejsca mordowanie połączone z obcinaniem czy wyrywaniem części ciała, przepiłowywaniem, rozpruwaniem brzuchów i wywlekaniem wnętrzności itp. (16).

W ogóle, dodajmy, w skali europejskiej - rozpatrywane pod kątem stosowanych straszliwych tortur - ukraińskie ludobójstwo na Polakach porównywalne jest jedynie częściowo z ludobójstwem chorwackim (ustasze Ante Pavelicia) na Serbach w okresie II wojny światowej od wiosny 1941 r. Jednak tam praktykowano szeroko masowe wypędzanie oraz "nawracanie" na katolicyzm, co oznaczało pozostanie przy życiu dużej większości Serbów, którzy znaleźli się w granicach stworzonego w kwietniu 1941 r. - z łaski Niemiec i Włoch państwa chorwackiego (17). Natomiast w przypadku ludobójstwa ukraińskiego praktycznie wszystkich Polaków, którzy wpadli w ręce siepaczy - mordowano. Bowiem, wbrew kłamstwom strony ukraińskiej, całkowicie obalonym w pracy Siemaszków, nie było żadnych "wezwań do opuszczenia" Wołynia przez Polaków czy wprost ich "wysiedlania". Odwrotnie, bardzo często Polaków chcących uciekać przed ludobójstwem mającym już miejsce w sąsiednim powiecie czy gminach zachęcano do pozostania, "gwarantując" im bezpieczeństwo (sporadycznie nawet na piśmie!) lub wręcz grożono, że ucieczka traktowana będzie jak "zdrada" wobec Ukraińców - wszystko po to, by ich wszystkich na miejscu wymordować! (o czym jeszcze dalej).

Po trzecie, o ile ludobójstwo niemieckie i sowieckie dokonywane było wyłącznie przez "wyspecjalizowane" zbrodnicze formacje mundurowe: po stronie niemieckiej w szczególności tzw. Einsatzgruppen der Sicherheitspolizei oraz SD (Sicherheitsdienst); po stronie sowieckiej wojska NKWD - to inaczej było jeśli chodzi o ludobójstwo ukraińskie. W tym przypadku obok dominującej scenę banderowskiej Ukraińskiej Powstańczej Armii i (na Wołyniu) konkurencyjnych formacji bulbowców i melnykowców oraz stworzonej przez Niemców w drugiej połowie 1941 r. policji ukraińskiej (która w początkach 1943 r. zdezerterowała), zwłaszcza przy większych ludobójczych akcjach, uczestniczyły w nich również w sumie dziesiątki tysięcy lokalnych ukraińskich chłopów, w tym tzw. Somooboronni Kuszczowi Widdiły (formalnie wiejskie oddziały "samoobrony", które jednak w praktyce stanowiły siły pomocnicze UPA w ludobójstwie na Polakach), sąsiedzi, bandy uzbrojone w siekiery, widły itp. - rodzaj ukraińskiego pospolitego ruszenia. Mało tego, towarzyszyły im czasem kobiety, wyrostki, a nawet dzieci ukraińskie, zajmujący się masowym rabunkiem mienia, podpaleniami i dobijaniem rannych Polaków (18). Działo się tak mimo nieraz wzajemnej wieloletniej rzekomej przyjaźni, czy wręcz istniejących w stosunku do pewnych Polaków długów wdzięczności (19).

Dlatego ludobójstwo na Wołyniu w okresie II wojny światowej określam jednoznacznie jako ludobójstwo u k r a i ń s k i e (a nie, na przykład, jako dokonane przez UPA, banderowców, nacjonalistów ukraińskich, czy podobnie). Wbrew bowiem temu, co niejednokrotnie zaznacza w swych publikacjach Wiktor Poliszczuk (pochwalnie cytowany dalej w tej Przedmowie), genocyd na Wołyniu - jak to dokumentuje praca Siemaszków - dokonany został przez szerokie rzesze tamtejszych Ukraińców, nie tylko "bojowników" UPA, ale również grube tysiące zwykłych chłopów (często zresztą do tego przez UPA przymuszanych), oraz nieraz niestety wspomagających ich w dobijaniu, podpalaniu, a zwłaszcza rabunku masy kobiet, wyrostków, a czasem nawet dzieci.

Dla całkowitej jasności: 1) Nikt nie twierdzi, że w ludobójstwie i zjawiskach temu towarzyszących uczestniczyła większość Ukraińców wołyńskich, tym bardziej iż, jak już o tym była mowa (por. przypis 6), ludobójstwo na Polakach ograniczyć się musiało w zasadzie do terenów wiejskich; niemniej chodziło tu o poważny segment ludności ukraińskiej Wołynia. A więc fakty oraz pewna uczciwość nakazują, a co najmniej pozwalają mówić w tym przypadku o Ukraińcach tout court, podobnie jak cytowany dalej prezydent RFN Roman Herzog mówi nie o zbrodniach popełnionych przez nazistów czy podobnie, ale o zbrodniach popełnionych przez Niemców. 2) Jednocześnie trzeba wyrazić wysokie uznanie dla tych Ukraińców, którzy-dość liczne takie przykłady znajdujemy w pracy Siemaszków - pomagali Polakom przez ostrzeżenie, krótkie ukrywanie, czy przetransportowywanie do najbliższego miasta. Za taką pomoc fanatycy z OUN i UPA (zwłaszcza tzw. Służba Bezpeky) często karali swoich rodaków śmiercią (por. np. Rozdział V, wieś Lisznia, gm. Uhorsk). Ale cała ta pomoc była, niestety, tylko kroplą w morzu wobec dziesiątków tysięcy wymordowanych wówczas Polaków.

Po czwarte, osobnej wzmianki wymaga zjawisko szczególnie zbrodniczego podejścia do małżeństw mieszanych polsko-ukraińskich. W takich mianowicie przypadkach ukraińscy ludobójcy nierzadko mordowali - gdzie się dało - całe takie rodziny, łącznie z dziećmi (!), lub dochodziło co najmniej do mordu na polskim współmałżonku. Mało tego, niekiedy pod groźbą kary śmierci zmuszali ukraińskiego męża czy nawet ukraińską żonę do własnoręcznego zamordowania polskiego współmałżonka (20) (!!). Takie barbarzyństwo nie miało, w podobnych sytuacjach małżeństw mieszanych (na przykład polsko-rosyjskich), nigdy miejsca u Sowietów (21), lub w przypadku małżeństw niemiecko-żydowskich u Niemców. U tych ostatnich w przypadkach maleństw mieszanych niemiecko-żydowskich (mimo quasi totalnej Ausrottung niemieckich Żydów) wydaje się, że większość owych małżeństw, choć mocno szykanowanych i doprowadzanych do stanu głodowego, jednak przetrwała do końca wojny (22). Jako charakterystyczny można tu przytoczyć znany casus prof. Karla Jaspersa, który ożeniony był z Żydówką; jednak małżeństwo to było przez lata w tragicznej Suizidbereilschafl (gotowości do popełnienia samobójstwa) (23). Zaś żądanie zabicia przez Niemca czy Niemkę swego żydowskiego współmałżonka - było nie do pomyślenia.

Po piąte, w przypadkach ludobójstwa niemieckiego i sowieckiego na Polakach chodziło o zbrodnie dokonane przez okupantów. Tymczasem ludobójstwo ukraińskie dokonane zostało przez Ukraińców - obywateli polskich, mieszkańców tamtych terenów w okresie II RP, którzy nie wykazali choćby minimalnej lojalności (24). Ale, dodajmy, gdy było to dla nich korzystne, Ukraińcy nadal skwapliwie na polskie obywatelstwo się powoływali (25), albo wręcz, posługując się zrabowanymi dokumentami osobistymi zamordowanych Polaków, "repatriowali się" pod ich nazwiskami do Polski lub przemieszczali na Zachód (26).

Po szóste (tu wątek poboczny) z ludobójstwem ukraińskim związana była przeważnie barbarzyńska "taktyka spalonej ziemi". Po zrabowaniu ruchomości i inwentarza zamordowanych Polaków, ich budynki byty przeważnie palone (wycinano nawet sady!), często niszczono także budynki publiczne, np. szkolne. W tych ramach zniszczono też całkowicie dużą liczbę zabytkowych polskich dworów z zabudowaniami gospodarczymi oraz kościołów i kaplic katolickich (27). Takiego dodatkowego barbarzyństwa nie demonstrowali na ogół ani Niemcy, ani Sowieci (28). Wreszcie po siódme, Niemcy od dawna przyznają się do swoich zbrodni i publicznie za nie przeprosili. Tak np. prezydent RFN Roman Herzog przemawiając w Warszawie na uroczystościach związanych z 50-leciem Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1994 r. powiedział wyraźnie: "Pochylam głowę przed bojownikami Powstania Warszawskiego jak też przed wszystkimi polskimi ofiarami wojny. Proszę o przebaczenie za to, co wyrządzili Niemcy" (podkreślenie R. S.) (29). Na parę gestów zdobył się również prezydent Rosji Borys Jelcyn, m. in. kiedy składając 25 sierpnia 1993 r. hołd ofiarom Kalania na Powązkach w Warszawie, pocałował w rękę prałata Zdzisława Peszkowskiego i wyszeptał słowo "przepraszam". Wieczorem pokazała to całej Polsce nasza Telewizja (30). Także w literaturze niemieckiej i od 10 lat - rosyjskiej, omawia się otwarcie ludobójstwo na Polakach. Natomiast zachowanie Ukraińców w tym względzie jest na ogól kompletnie inne: demonstrowane jest milczenie, wielkie krętactwo lub wręcz grube kłamstwo. Ten aspekt będzie jeszcze rozwinięty dalej.

Podsumowując punkt I: ludobójstwo ukraińskie na Polakach w okresie II wojny światowej pod względem swej bezwzględności i barbarzyństwa, a po jego dokonaniu - po dziś dzień! - ze względu na zaprzeczenia lub co najmniej grubymi nićmi szyte relatywizowanie i wykręty - znacznie "przewyższa" ludobójstwo niemieckie i sowieckie.

II. Byłe województwo wołyńskie, które Autorzy wzięli na warsztat pod kątem ukraińskiego ludobójstwa, było terenem, gdzie przed 1940 r. mieszkało około 350 tys. Polaków, którzy stanowili zaledwie niecałe 17% ludności. Masowe wywózki sowieckie w okresie 1940-1941 zredukowały jeszcze ten procent. Globalne straty Polaków z rąk ukraińskich Autorzy oceniają na 50 do 60 tysięcy. Ale trzeba jeszcze raz podkreślić, że niezależnie od ludobójstwa na Polakach, Ukraińcy uczestniczyli wszędzie, wspólnie z Niemcami lub samodzielnie, dosłownie wszędzie, w ludobójstwie dokonanym na około 200 tys. wołyńskich Żydów-obywatelach polskich - sprawa, do której w pracy również się nawiązuje, choć nie stanowi ona jej właściwego tematu (31).

W pracy metodycznie przebadane są tereny wszystkich 11 powiatów byłego województwa wołyńskiego - od Bugu po granicę polsko-sowiecką z 1939 r. W ramach powiatów uwzględnione są wszystkie gminy wiejskie (łącznie 103) i miejskie, wreszcie - "baza podstawowa" - pojedyncze wsie, osady, kolonie, futory etc., łącznie około 1720 jednostek!, w których zdołano ustalić (często, jeśli nie przeważnie -w sposób niepełny) ludobójstwo na Polakach. Niezależnie od tego przy każdej z gmin odnotowane są te jednostki administracyjne (wsie, kolonie, osady itp.), w których również mieszkali Polacy, ale co do których nie udało się uzyskać jakichkolwiek wiadomości - w sumie jest ich nieco więcej (około 1790), niż owych, o których jakieś wiadomości zostały zebrane. Ponieważ jednak ukraińskie ludobójstwo na Polakach, wyraźnie "centralnie sterowane", przebiegało w 1943 r. metodycznie i globalnie przez wszystkie tereny Wołynia od wschodu na zachód - nie ma najmniejszych powodów do złudzeń, że owe "ciemne plamy" były jakimiś wyspami spokoju. Odwrotnie, jako pewnik przyjąć trzeba, że w znakomitej ich większości Polacy, którzy nie zdołali uciec lub stawić skutecznego oporu, poddani zostali ludobójstwu tak, jak ich rodacy w miejscowościach, w których owo ludobójstwo udało się udokumentować. A więc trafnie, a jednocześnie z ostrożnością, Autorzy przedstawiają dla tych miejscowości ogólne dane szacunkowe. Dodajmy, nie pomijają oni również "delikatnej" sprawy nielicznych polskich odwetów na ukraińskich ludobójcach, gdy zrozpaczeni bliscy okrutnie torturowanych i zamordowanych Polaków atakowali wsie ukraińskie. Na ten temat sprawiedliwie pisze prof. Tadeusz Piotrowski (32): "zaiste byłoby zdumiewające, gdyby nie było takich akcji odwetowych". Zaś Wiktor Poliszczuk stwierdza: "(...) Chociaż były akcje odwetowe ze strony Polaków (...), to one, jeśli chodzi o zasięg, były kroplą w morzu masowych mordów, jakich dopuściła się OUN-UPA na Polakach" (33).

Imponujący jest zakres wykorzystanych przez Autorów źródeł (por. szczegóły w Bibliografii). Wielką wagę mają również umieszczone w Dokumentach liczne relacje świadków ukraińskiego ludobójstwa oraz inne dokumenty. W sumie jest to praca wzorcowa, stanowiąca przykład dla podobnej pracy cry prac o ukraińskim ludobójstwie na Polakach w Małopołsce Wschodniej (34), również pilnie potrzebnych.

III. Warto rzucić okiem na to, jak owo szczególnie barbarzyńskie ludobójstwo ukraińskie na Polakach potraktowane jest w oświadczeniach ukraińskich i polsko-ukraińskich oraz w literaturze ukraińskiej i polskiej.

A. Wspomnieliśmy już wyżej o wypowiedziach w sprawę ludobójstwa, ciążącego na ich własnych rodakach, prezydentów Niemiec i Rosji. Nic podobnego dotąd nie miało miejsca ze strony ukraińskiej. Mocno reklamowane "wspólne oświadczenie prezydentów Polski i Ukrainy o porozumieniu i pojednaniu" z 21 maja 1997 r., deklarujące w preambule, że "przyszłość stosunków polsko-ukraińskich należy budować na prawdzie i sprawiedliwości", wspomina jedynie w pół zdania - "nie można zapominać o krwi Polaków przelanej na Wołyniu, zwłaszcza w latach 1942-1993 (...) ", przemilcza jednak dalej całkowicie takąż krew polską przelaną w Malopolsce Wschodniej, zaś przypominając "akcję Wisła" jakby zestawia rzeczy całkowicie nieporównywalne, bo w tej akcji, podyktowanej zresztą stanem wyższej konieczności państwowej (konieczność pozbawienia UPA bazy logistycznej, która funkcjonowała wyłącznie w oparciu o miejscową ludność ukraińską i mogła zapewniać upowcom kwatery, wyżywienia oraz materiał ludzki jeszcze przez dalsze lata), nie było śladu ludobójstwa. W sumie oświadczenie z 1997 r. nie rozwiązuje zasadniczej sprawy przyznania się strony ukraińskiej do ludobójstwa na Polakach i publicznego przeproszenia za to Polaków (35).

Co do stanowiska - w interesującej nas dziedzinie - co najmniej dużego odłamu wysokiego szczebla kleru kościoła greckokatolickiego (obecnie określającego się również nazwą kościoła bizantyjsko-ukraińskiego) wystarczy zacytować wypowiedź mitrata Stefana Dziubiny z Przemyśla w "homilii" na uroczystościach 11 maja 1997 w Jaworznie, gdzie m. in. przedstawił "Ukraińską Powstańczą Armię jako ukraińską samoobronę przed Polakami", którzy "ulegając hitlerowskiej prowokacji mordowali i palili wsie ukraińskie na Wołyniu, wobec czego Ukraińcy uzbroili się i zaczęli bić i Niemców, i Polaków" (36). Takie twierdzenie, które nie mogło być wypowiedziane bez akceptacji głowy kościoła greckokatolickiego w Polsce, padło wobec obecnych tam m. in. prezydentów Polski i Ukrainy (37). Tenże mitrat 7 lipca 2000 r. wygłosił arcykłamliwe, prowokacyjne i wprost bulwersujące polską opinię publiczną kazanie z okazji pochówku członków UPA w Pikulicach na obrzeżach Przemyśla (38). Jak pisaliśmy już w związku z tym parę lat temu: "uważamy, że za taką publiczną perwersję podstawowej i silnie moralnie zabarwionej prawdy historycznej powinno się u nas karać, podobnie jak w RFN karze się tzw. Auschmitzluge... " (39).

Natomiast wśród polskich Ukraińców świeckich w ostatnich latach na czoło wysunął się niejaki R. Drozd z publikacją o UPA, złożoną głównie ze "starannie dobranych" dokumentów i krótkich wprowadzeń (40). Uderza kłamliwość owej publikacji, gdzie na przykład na s. 117-118 czytamy: "Konflikt polsko-ukraiński na przełomie 1942/93 r. przekształcił się w swoistą polsko-ukraińską wojnę partyzancką [!], trwającą do 1947 r., która pochłonęła po obu stronach kilkadziesiąt tysięcy ofiar. (...) Moim zdaniem liczby poniesionych ofiar po obu stronach będą bardzo przybliżone" (po polsku powinno być "zbliżone"). Takiego megakłamstwa nikt z Ukraińców bodaj dotąd nie wysunął! Ocenić to trzeba jako wielką UPA-Luge.

Dalej (s. 118) Drozd następująco próbuje "maskować rzeczywistość": "Oczywiście trudno tutaj wskazać, kto był stroną atakującą, a kto broniącą się, gdyż na napad odpowiadano napadem, mordem na mord, grabieżą na grabież, podpaleniem na podpalenie, a wszystko to usprawiedliwiano przeprowadzaniem akcji odwetowej. Można jedynie przyjąć, że stroną atakującą była ta, która stanowiła większą silę na danym terenie. (...) ". Otóż pomijając już fakt, iż - jak Drozd doskonale wie - na Wołyniu na terenach wiejskich mniejszość polska prawie wszędzie stanowiła mniejszą siłę (a więc nawet według niego musieli atakować Ukraińcy!), praca Siemaszków doskonale dokumentuje, jak to UPA w 1943 r. rozpoczęła ludobójstwo całkowicie nieprzygotowanych Polaków. Ci ostatni byli w stanie zorganizować jedynie ograniczone samoobrony, zaś do odwetów doszło w niewielu przypadkach.

B. Jeśli chodzi o ukraińską literaturę historyczną, w przeciwieństwie do niemieckiej i rosyjskiej (41), w swej znakomitej większości "twardo" stoi ona na stanowisku nie przyznawania się do popełnionego przez swych rodaków ludobójstwa na Polakach w okresie II wojny światowej.

Totalne kłamstwo w tej dziedzinie zaingurował bezpośrednio po II wojnie światowej sam M. Łebed', główny herszt ukraińskiego ludobójstwa na Polakach (pełniący obowiązki osadzonego wówczas, w wyjątkowo dobrych warunkach, w Sachsenhausen S. Bandery), w książce o UPA wydanej już w 1946 r. (42) Łebed' zauważa (s. 51), że "dużym ciosem" dla Niemców było przejście do szeregów UPA (w początkach 1943 r.) całej ukraińskiej policji i tzw. szucmanów-Ukraińców na terenie całego Wołynia i Polesia (oczywiście przemilcza, że owa wysługująca się Niemcom policja miała wielki udział w ludobójstwie wołyńskich Żydów, o czym była już mowa wyżej, oraz że zdążyła ona wymordować licznych Polaków). Dalej Łebed' pisze (s. 52): "Na ich miejsce Niemcy zaproponowali Polakom stworzyć polską policję. Wśród polskiej społeczności Wołynia znalazło się wielu ludzi zaślepionych historyczną nienawiścią do narodu ukraińskiego, którzy poszli na usługi Niemców. (...) Z tych polskich oddziałów stworzyli Niemcy odrębne karne oddziały policyjne, które wsławiły się największymi i najokrutniejszymi mordami i grabieżami ludności ukraińskiej. (...) Historyczna nienawiść Polaków wobec narodu ukraińskiego zbierała swoje żniwo. (...) Przekonana przez poprzednie rządy Polski do kolonizacji ziem ukraińskich, wychowana w duchu szowinistycznym i w ślepej nienawiści do wszystkiego co ukraińskie, polska ludność Wołynia i Polesia zdawała obecnie kolejny raz swój egzamin. Do tego trzeba jeszcze wspomnieć, że bolszewickie oddziały partyzanckie otrzymywały pewną pomoc i informacje w polskich koloniach co do ukraińskiego ruchu niepodległościowego. Zatem nic dziwnego, że cierpliwość narodu się skończyła. (...) On przeszedł do samoobrony i odpłacił za wszystkie, wiekami nabrzmiałe krzywdy. - Aby nie dopuścić do żywiołowej masowej akcji antypolskiej i wzajemnej walki ukraińsko-polskiej (...) Ukraińska Powstańcza Armia usiłowała wciągnąć Polaków do wspólnej walki przeciw Niemcom i bolszewikom. Kiedy jednak nie dało to żadnego wyniku, UPA dała ludności polskiej rozkaz opuszczenia ukraińskich terenów Wołynia i Polesia. (s. 73) (...) Latem 1943 r. prawie cały Wołyń znajduje się we władaniu UPA. Polacy, którzy otrzymali rozkaz opuścić teren, przeważnie dobrowolnie ten rozkaz wykonali. Ich majątek nieruchomy przeszedł na własność narodu ukraińskiego. Tym samym przestały istnieć stworzone po 1920 r. polskie kolonie, jak różnego rodzaju Sienkiewiczówki, Ludwikówki itp. (...)".

Dokonajmy, w największym skrócie, przeglądu kłamstw Łebedia.

1) Przypisywanie polskim "karnym oddziałom policyjnym" "największych i najokrutniejszych mordów" i to jeszcze p r z e d u k r a i ń s k i m l u d o b ó j s t w e m n a P o l a k a c h (bo taką sekwencję Łebed' zastosował) nie znajduje potwierdzenia w pracy Siemaszków, ani w innych poważnych polskich pracach naukowych. 2) Co do rzekomego wychowywania Polaków w duchu szowinistycznym i w ślepej nienawiści "do wszystkiego co ukraińskie", sytuacja przedstawiała się wręcz odwrotnie: w szczególności w świetle setek relacji wykorzystanych w pracy Siemaszków, wyłaniają się dobre, nieraz wręcz przyjazne stosunki między ludnością polską a ukraińską na Wołyniu w okresie przedwojennym, prowadzące do mieszanych małżeństw itp. Te dobre stosunki całkowicie zrujnowała dopiero przeprowadzana na wielką skalę akcja głównie galicyjskich agitatorów OUN-UPA, propagujących skrajny, wręcz ludobójczy szowinizm ukraiński. 3) Fabrykacje wskazane w dwu poprzednich punktach potrzebne były jednak Łebediowi po to, aby wylansować kłamstwo o tym, że na Wołyniu sami Polacy "spowodowali" krwawe akcje ukraińskie. W owej rzekomej "samoobronie", wprost sprowokowanej przez Polaków, naród ukraiński jedynie "odpłacił za wszystkie, wiekami nabrzmiałe krzywdy". Rodzaj tej "odpłaty" nie jest sprecyzowany, nie mniej jest oczywiste, że w sposób nieco zawoalowany usiłuje się tu usprawiedliwiać ukraińskie ludobójstwo na niemal bezbronnych Polakach. 4) Dalej - dość niespodziewanie i jakby chcąc pomniejszyć rozmiary "ukraińskiej odpłaty za wszystko" - Łebed' oferuje dalsze kłamstwa o tym, jak to UPA, "aby nie dopuścić do żywiołowej masowej akcji antypolskiej", usiłowała przyciągnąć Polaków do wspólnej walki przeciw Niemcom i bolszewikom. Tymczasem w rzeczywistości żadnych takich autentycznych prób nie było - poza zdradzieckim "wabieniem", a potem mordowaniem Polaków (43). 5) Co do rzekomego upowskiego "rozkazu", aby ludność polska opuściła teren Wołynia, nigdy - jak wykazuje praca Siemaszków - czegoś takiego nie było. Odwrotnie - perfidnie zachęcano Polaków do pozostania na miejscu, udzielano im nawet gwarancji na piśmie, by ich "we właściwym czasie" wymordować (bliżej o tym dalej). Zresztą sam taki "rozkaz" byłby zbrodniczym bezprawiem. 6) Przechwałki Łebedia o tym, jakoby latem 1943 r. "prawie cały Wołyń" znajdował się we władaniu UPA są kolejną fabrykacją. Bowiem miasta i w większości miasteczka wołyńskie były wówczas nadal obsadzone przez załogi niemieckie (częściowo przez sprzymierzonych z nimi Węgrów) i właśnie dzięki temu tysiącom Polaków udało się uratować, tam się chroniąc. "Konkretna" wiadomość Łebedia (s. 50) o tym, jakoby upowcom udało się zdobyć powiatowe miasto Horochów na południowozachodnim Wołyniu, jest całkowicie sfabrykowana (44). 7) Twierdzenie Łebedia, że Polacy, którzy otrzymali "rozkaz" opuścić teren, "przeważnie dobrowolnie ten rozkaz wykonali" - jest całkowitym zmyśleniem. W rzeczywistości - co znów wykazuje praca Siemaszków - były jedynie nie zawsze udane, gdy rzeź już bezpośrednio zagrażała, ucieczki do miast i miasteczek spod kul, noży i siekier ukraińskich ludobójców. 8) Wzmiankowane przez Łebedia przejście "majątku nieruchomego" Polaków "na własność narodu ukraińskiego" (pomijając całkowite bezprawie takiej upowskiej "nacjonalizacji") - jak to dokumentuje praca Siemaszków - wyraziło się w tym, że domy i zabudowania polskie były z reguły przez upowców barbarzyńsko palone, pozostawała sama ziemia. Jednocześnie Łebed' przemilcza sprawę wielkiego majątku ruchomego Polaków, który masowo rozgrabiły tysiące Ukraińców i Ukrainek - zjawisko również szeroko udokumentowane w pracy Siemaszków. 9) Wreszcie nacechowana satysfakcją uwaga Łebedia o tym, że "przestały istnieć stworzone po 1920 r. polskie kolonie, jak różnego rodzaju Sienkiewiczówki, Ludwikówki itp. " również zawiera przewrotne fałszerstwo, a mianowicie sprawę tysięcy pomordowanych Polaków oraz ich spalonych domostw sprowadza do powstałych po Traktacie Ryskim 1921 r. "polskich kolonii". Tymczasem owe "kolonie" (cywilne i wojskowe) stanowiły zaledwie niewielką część polskich gospodarstw rolnych istniejących na Wołyniu od pokoleń. Nawet wskazana przez Łebedia Ludwikówka (gm. Młynów, pow. Dubno) była tego rodzaju starą osadą polską.

Podsumowując ten wątek: niemal bezpośrednio po wielkim, dokonanym pod kierownictwem Łebedia ukraińskim ludobójstwie na Polakach na Wołyniu, ów zbrodniarz przygotował i ogłosił w 1946 r. arcykłamliwą publikację, usiłującą całkowicie zanegować owo ludobójstwo. Tymi częściowo zmodyfikowanymi kłamstwami, co najmniej w pewnym zakresie, posługuje się nadal większość ukraińskich historyków, wzmiankowany już grekokatolicki mitrat oraz, na przykład ostatnio, polski autor R. Torzecki (o którym dalej). Dodajmy iż Łebed', na początku wojny wyszkolony przez gestapo, po kapitulacji Niemiec w 1945 r. ukrywał się w Rzymie, korzystając m. in. z pomocy pewnych grekokatolickich dygnitarry kościelnych z Watykanu. Dość szybko nawiązał kontakt z CIA. W 1949 r. wpuszczono go do USA jako "eksperta" CIA na bazie no questions asked. Żyt tam do chwili śmierci w 1998 r. absolutnie nie niepokojony (45), podczas gdy jego czyny jednoznacznie kwalifikowały go do kary śmierci.

Przyjrzyjmy się obecnie Historii Ukrainy J. Hrycaka, "dyrektora Instytutu Badań Historycznych Uniwersytetu we Lwowie", świeżo wydanej w przekładzie polskim (46). Hrycak pisze m. in. o "... "rzezi wołyńskiej" -wzajemnej i krwawej czystce etnicznej, której ofiarami padło po obu stronach tysiące spokojnych mieszkańców". Dalej czytamy m.in.: "Było to krwawe starcie dwóch nacjonalizmów, posiadających długą listę wzajemnych krzywd i nienawiści. Żadna ze stron konfliktu nie była ani całkowicie niewinna, ani całkowicie winna". Rzuca się w oczy, że Hrycak pisząc o liczbie zamordowanych Polaków wspomina, iż "zawodowi polscy historycy szacują liczbę ofiar z polskiej strony na 60-100 tysięcy osób (z tego około 50 tysięcy przypada na Wołyń), a z ukraińskiej na około trzykrotnie mniejszą" (a więc na około 20-30 tysięcy - sic!) (47). Tak więc, ukraińskie ludobójstwo na Polakach przedstawione zostało jako "wzajemna krwawa czystka etniczna" (podkr. R. S.), rodzaj "bratobójczego konfliktu", albo - jak to określają niektórzy inni Ukraińcy - "wojny domowej", czy wręcz "wojny polsko-ukraińskiej" (sic!) (48). Z równym powodzeniem, jak to ujął prof. T Piotrowski, można byłoby mówić o wojnie niemiecko-żydowskiej! (49).

Podobne pozycje zajmują, w mniejszym lub większym stopniu różni ukraińscy naukowcy, uczestniczący w organizowanych od 1996 r międzynarodowych seminariach historycznych na temat "stosunków polsko-ukraińskich w latach II wojny światowej" (50). Ukraińcy ci (podobnie jak już cytowany Hrycak, który w tych seminariach udziału nie bierze) w sposób skoncertowany mówią przeważnie o obopólnej polsko-ukraińskiej rzezi, mają "wątpliwości", kto tę rzeź rozpoczął, operują nieprawdą, na poparcie swych tez nie przedstawiają dowodów etc. Systematyczną krytykę czterech pierwszych seminariów w tej serii dał W Poliszczuk (51). Omawiając wypowiedź jednego z ukraińskich dyskutantów, formułuje on następujące ogólne uwagi (s. 19-20): "Prawie każde zdanie, każda wypowiedź nie tylko tego, ale też innych ukraińskich uczestników seminarium, wymagałaby zasadniczej polemiki, tak one nasycone są propagandą, kłamstwem, wypaczeniami". Jeśli chodzi o stronę polską, Poliszczuk podkreśla często niezbyt dobre przygotowanie, dopuszczanie się "deformacji" (kiedy na przykład cytowany przez nas również R. Torzecki używa w odniesieniu do wydarzeń wołyńskich 1943 r. sformułowania "walki bratobójcze"), kierowanie się nie prawdą, lecz "poprawnością polityczną". W pewnych publikacjach ukraińskich dochodzą do tego nieraz wprost prowokacyjne żądania rewizji obecnych granic z Polską, grube i wręcz niepoczytalne oskarżanie i obrażanie Polaków itp. (52).

Cennym wyjątkiem jest mało znana w Polsce, wydana w Moskwie 270-stronicowa praca ukraińskiego profesora Witalego Masłowśkiego, zatytułowana Z kim i przeciw komu wojowali ukraińscy nacjonaliści w latach II wojny światowej (53). Autor opiera się częściowo na źródłach archiwalnych oraz na literaturze, głównie ukraińskiej i polskiej. W ostatnim rozdziale swej pracy z dużym uznaniem wielokrotnie cytuje Poliszczuka (o którym dalej), zresztą cały ów rozdział zatytułował "OUN-UPA oczyma Ukraińca Wiktora Poliszczuka". Ujawnia i piętnuje ludobójstwo popełnione na ludności polskiej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. Jednocześnie piętnuje niebezpieczną działalność poslupowskich nacjonalistów na obecnej Ukrainie, nie tylko we Lwowie, ale nawet w Kijowie, "galicyjski fundamentalizm" itp. (54), propagowanie "doncowszczyzny", "stawianie pomników SS-owcom 14. Dywizji Strzelców SS-Halyczyna, kierownikom OUN-UPA E. Konowalcowi, A. Melnykowi, S. Banderze, R. Szuchewiczowi i innym, sławienie morderców Polaków, Żydów, Rosjan, Ukraińców jako "narodowych bohaterów Ukrainy", ich nazwiskami nazywa się ulice i place, wydobywa się nienawistny ludziom duch doncowszczyzny i banderowszcryzny" (55). Dodajmy, że prof. Masłowśkyj został zamordowany w październiku 1999 r. we Lwowie przez tzw. "nieznanych sprawców", w rzeczywistości wyraźnie ludzi z kręgów zbrodniczych fanatyków postupowskich, co kojarzy się z podobnymi mordami OUN w latach międzywojennych oraz UPA w latach późniejszych (56).

Prawdomówne i wartościowe są również pewne artykuły ogłoszone w dwóch czasopismach ukraińskich na Wołyniu w latach dziewięćdziesiątych - "Diatoh" (Równe) i "Sprawedływist" (Łuck). Na przykład w pierwszym z nich (nr 49, grudzień 1993) ukazał się artykuł pod wszystko mówiącym tytułem (tłumaczymy z ukraińskiego): Tragedia Wołynia: ludobójstwo na ludności polskiej. Świadczą dokumenty.

Podobnie do Hrycaka i innych autorów z Ukrainy, z drobnymi wyjątkami, przedstawia się literatura ukraińska ukazująca się na Zachodzie, głównie w Ameryce Północnej. Takim duchem przepojony jest np. wydawany od wielu lat w Toronto "Litopys UPA" (57). Cytowany już O. Subtelny pisze o ludobójstwie na Wołyniu m.in. (58): "Według źródeł polskich, w latach 1943-4 około 60.000-80.000 polskich mężczyzn, kobiet i dzieci zostało zmasakrowanych na Wołyniu przez Ukraińców. (...) Ukraińcy twierdzą, że masakry ich rodaków rozpoczęły się wcześniej, w 1942 r., kiedy Polacy zlikwidowali tysiące ukraińskich wieśniaków w przeważnie zamieszkałych przez Polaków rejonach Chełmszczyzny [!] i że kontynuowali to oni w latach 1944-45 w stosunku do bezbronnej ukraińskiej mniejszości na zachód od Sanu [!]. W każdym razie jest rzeczą jasną, że zarówno ukraińskie, jak i polskie jednostki zbrojne, zaangażowały się w totalną rzeź doprowadzając do krwawego apogeum nienawiść, która wzrastała między oboma narodami przez pokolenia". A więc rzekomo Polacy zaczęli masowo mordować Ukraińców (59), a potem doszło do rodzaju wojny domowej między jednostkami zbrojnymi obu stron.

Wyjątkiem godnym najwyższego uznania są liczne publikacje znanego w Polsce Wiktora Poliszczuka, Ukraińca z Wołynia, doktora nauk politycznych Uniwersytetu we Wrocławiu, od dwudziestu lat zamieszkałego w Kanadzie, ale często odwiedzającego Polskę (60). Z jego prac nas tu szczególnie interesujących wymienić należy cytowane już: Gorzką prawdę. Zbrodniczość OUN-UPA, oraz Manowce polskich historyków, dalej trójjęzyczną Ocenę polityczną i prawną OUN-UPA (61). Ideologię nacjonalizmu ukraińskiego według Dmytra Doncowa (62) oraz Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiano faszyzmu (dwa tomy: 1998 i 2000) (63). Wymieńmy również cytowane już wspomnienia Danyły Szumuka, który służył jako "politruk" w UPA, następnie wiele lat spędził w łagrach sowieckich, a który wspomina krytycznie o mordach na Polakach (64).

Jeśli chodzi o literaturę polską z lat dziewięćdziesiątych, ukazało się parę mniejszych prac, raczej przyczynkowych, odnoszących się do ludobójstwa na Polakach na Wołyniu. Są to przeważnie zbiory dokumentów (zwłaszcza relacji świadków, mających walor dokumentarny) (65); inne z owych prac trajlują o ludobójstwie ukraińskim w poszczególnych powiatach czy wręcz gminach Wołynia (66). Jednak żadna z nich, nawet w przybliżeniu nie dorównuje pracy Siemaszków - nie ma charakteru kompleksowego, nie zawiera takiej ilości przeprowadzonych badań i bogactwa źródeł, żadna z nich nie posiada również walorów definitive work, o czym jest mowa przy końcu tej Przedmowy. Ważna rolę dokumentacyjną spełnia wydawane we Wrocławiu czasopismo "Na Rubieży" (67). Z drugiej strony co najmniej paru zawodowych historyków wypisuje rzeczy, które nieraz są jedynie jakimiś półprawdami lub wręcz kłamstwem, dąży do przemilczania spraw jednoznacznie obciążających stronę ukraińską, usiłuje tworzyć im jakieś alibi. Prace te są inspirowane, jak się wydaje, m.in. duchem "Kultury" Giedroycia oraz jego w tym zakresie eksperta, wzmiankowanego już Osadczuka oraz importowaną z USA, w tym wypadku wprost absurdalną political correctness, "polityczną poprawnością", fałszującą w tym zakresie prawdę.

Można tu wymienić m.in. publikacje W Serczyka (68) i T. Olszańskiego (69), zaś z publikacji ostatnich: H. Dyldgową (70) oraz wręcz głęboko kłamliwy w interesującym nas zakresie artykulik R. Torzeckiego. W tekście tym wprost poraża następujący fragment (71): "Często słyszy się, że konfrontacja była planowym działaniem Ukraińców, którzy chcieli całkowicie pozbyć się Polaków, mordując ich, na co dziś nie mamy żadnych dowodów [!]. Ukraińcy podjęli decyzję usunięcia Polaków ze spornych terenów przez ich wyrugowanie, a nie wymordowanie [!]. Dopiero kiedy się to nie powiodło, a Polacy nie chcieli opuścić terenów, doszło do użycia siły [!]".

Czyżby, jak twierdzi Torzecki, "nie ma żadnych dowodów" na to, że Ukraińcy dokładnie planowali ludobójstwo na Polakach ? Można tu odesłać do pracy zbiorowej pod red. Władysława Filara, w której powołuje się on na dokument z Archiwum SBU Obwodu Wołyńskiego zawierający odnośną tajną dyrektywę terytorialnego dowództwa UPA-Piwnicz, podpisanej przez "Kłyma Sawura" (Roman Dmytro Klaczkiwśkyj) (72). Natomiast praca Siemaszków drobiazgowo dokumentująca przebieg systematycznego ludobójstwa na Wołyniu latem 1993 r. według jednego schematu i obejmującego w tych samych interwałach czasowych duże obszary, w wyniku którego dokonywano miesiąc po miesiącu "oczyszczanie" Wołynia ze wschodu na zachód z ludności polskiej - ostatecznie potwierdza wybitnie planowy charakter tych zbrodni. Dalej - sprawa już poruszona w związku z kłamstwami Łebedia - na jakiej to podstawie prawnej i moralnej rzekomo "Ukraińcy podjęli decyzję [!] usunięcia Polaków" z ziemi, na której oni żyli w większości od pokoleń, "przez ich wyrugowanie" (!?). Chodziło tutaj o całkowicie bezprawne rzekome "ultimatum", co do którego strona ukraińska po dziś dzień rozpowszechnia kłamstwa (np. "na Wołyniu informowano ludność polską, że w ciągu 98 godzin musi wyjechać za Bug, w przeciwnym razie będzie ona podlegała likwidacji" - por. Polska-Ukraina..., op. cit., t. 3, s. 83), a którego to "ultimatum", jak praca Siemaszków dokumentuje, na Wołyniu w ogóle nie było. Przeciwnie, jak to wykazują Siemaszkowie, w dużej ilości przypadków Ukraińcy perfidnie odradzali Polakom ucieczkę pod pretekstem, iż "nic im nie grozi", czasem dając nawet "gwarancje" na piśmie (!); niekiedy mówili im, że ucieczka będzie wręcz traktowana jako zdrada (!); lub nawet wabili Polaków, którzy uciekli np. do Krzemieńca, do powrotu na wieś i tych, którzy w dobrej wierze lam powrócili, zamordowali. Wreszcie, według Torzeckiego, dopiero kiedy "Polacy nie chcieli opuścić terenów" - dlaczego i dokąd konkretnie mieli się oni udać na nędzę i poniewierkę na żądanie bandytów? - "doszło do użycia siły" (co znów zostało sformułowane w ten sposób, że mogło by oznaczać "tylko" usunięcie przy użyciu siły!). W taki oto pożałowania godny sposób Torzecki opisał i podsumował ludobójstwo na 50-60 tysiącach wołyńskich Polaków.

Wielu autorów tej grupy, w większym czy mniejszym zakresie, forsuje "naukowo" to, co "praktycznie" postulował były wicemarszałek Sejmu III RP Aleksander Małachowski, który na "Kongresie Ukraińców w Polsce" w 1997 r. oświadczył: "Odkrywanie prawdy o historii jest rozdrapywaniem ran, a my musimy rany goić (...)" (73). Dzieje się to wszystko w sytuacji, gdy jeszcze dzisiaj ludobójstwo ukraińskie jest znane wielu Polakom ze strasznego osobistego doświadczenia (74).

IV Podsumowując całość: dzieło Siemaszków doskonale dokumentuje całokształt ludobójstwa ukraińskiego na Polakach na Wołyniu w latach II wojny światowej. Stanowi w swej dziedzinie to, co w świecie anglosaskim określa się często jako definitive work - pracę ostateczną w sensie pełnego, dogłębnego i obiektywnego przebadania tematu. Oczywiście w przyszłości potrzebne jeszcze będą pewne uzupełnienia tu czy tam, pewne poprawki tu i ówdzie, badania w archiwach zagranicznych. Ale całość tematu jest już w zasadzie wyczerpana, prawidłowe wnioski wysnute.

Już nikt - z wyjątkiem notorycznych falsyfikatorów- nie będzie mógł mieć cienia wątpliwości co do tego, kto interesujące nas ludobójstwo "zaczął". Nikt nie będzie mógł nadal fabrykować legendy na temat tego, jak to rzekomo na Wołyniu - pomijając zresztą krzyczące bezprawie, które taka akcja musiałaby oznaczać - Ukraińcy najpierw "tylko" żądali, aby Polacy "dobrowolnie" opuścili tę ziemię. Nikt nie będzie mógł kwestionować faktów planowego i szczególnie barbarzyńskiego ukraińskiego ludobójstwa na wołyńskich Polakach, stanowiących tam zaledwie kilkanaście procent ludności, a w dodatku niemal zupełnie bezbronnych. Nikt uczciwy wreszcie nie będzie mógł choćby tylko bezmyślnie określać interesujących nas tu wydarzeń na Wołyniu po prostu jako "wojnę domową", "bratobójczy konflikt", "zderzenie dwu nacjonalizmów", "wojnę polsko-ukraińską" itp.

Praca Siemaszków, produkt ponad dziesięcioletniego trudu, stanowi obszerne i podstawowe dzieło w zakresie podjętej tematyki, zrealizowane na skalę u nas w tej dziedzinie dotąd nie spotykaną, zapełniającą pokaźną lukę w historii Polski okresu II wojny światowej w ogóle, a historii ludobójstwa na Polakach w tamtym okresie w szczególności.

W sumie wyłania się obraz szczególnie bestialskiego ludobójstwa, do którego druga strona nie chce się do tej pory przyznać. Bowiem Ukraińcy, jak dotąd, nie poszli drogą Niemców, ani nawet Rosjan, którzy oficjalnie uznali popełnione przez siebie ludobójstwo. Ukraińcy wybrali tu raczej "metodę turecką" - ponieważ Turcy, jak wiadomo, do dziś nie chcą się przyznać do popełnionego w latach I wojny światowej ludobójstwa na około półtora milionie Ormian (75). Urzędowe czynniki tureckie przez cale dziesięciolecia na ten lemat milczały. Dopiero kiedy młodzi Ormianie zaczęli w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych - "dla przypomnienia imperialistycznemu rządowi tureckiemu zbrodni dokonanych na narodzie ormiańskim" - zabijać tureckich dyplomatów (ofiarą padli m.in. ambasadorzy w Wiedniu, Paryżu, Watykanie i Belgradzie), konsulów etc., ruszyła spora turecka "kontrofensywa publicystyczna" (76). W jej ramach usiłuje się przedstawić wydarzenia z roku 1915 i z lat późniejszych jako tragiczną "wojnę domową", w dodatku wywołaną przez mniejszość ormiańską (dziwne podobieństwo do ukraińskich kłamstw odnośnie wydarzeń na Wołyniu!). Padają też takie sformułowania, jak: "Żadna przemoc, żaden w świecie terror nie spowoduje abyśmy prosili o przebaczenie za zbrodnię, która nie została popełniona" (!) (77).

Dzisiejsza, od niedawna wolna Armenia, nie waha się mówić o tym ludobójstwie otwarcie, m.in. w ONZ (78). Apeluje również do Turcji o bezpośrednie rozmowy w tej sprawie (79). Mało tego: potępiają to ludobójstwo publicznie niektóre parlamenty zagraniczne, ostatnio, w listopadzie 2000 r., Senat francuski (80) (w 1998 r. francuskie Zgromadzenie Narodowe), zaś wcześniej parlament Grecji, Senat Belgii i 14 kwietnia 1995 Duma rosyjska. Tymczasem władze III RP wprost "boją się" poruszać temat ludobójstwa ukraińskiego.

Rzuca się wreszcie w oczy brak jakiegokolwiek pryncypialnego, uczciwego ustosunkowania się do interesującego nas ludobójstwa choć części ukraińskiej elity umysłowej, w szczególności pisarzy i uczonych. Przypomnijmy, że chluba literatury niemieckiej, noblista Thomas Mann, w swej powieści "Doklor Fauslus", po wzmiance o tym, jak pewien "transatlantycki" (tj. północnoamerykański) generał w 1945 r. kazał defilować mieszkańcom Weimaru przed krematoriami tamtejszego obozu koncentracyjnego, pisał m.in. (81): "Czyż chorobliwa to jedynie skrucha zadawać sobie pytanie, jak w ogóle w przyszłości "Niemcy" w jakiejkolwiek swej postaci będą się mogły odważyć na zabranie głosu w jakiejkolwiek ludzkiej sprawie? ".

Dalej, późniejszy niemiecki noblista Gunter Grass, już jako młody człowiek, pod silnym wpływem ogłoszonej w 1951 r. pracy wybitnego filozofa i socjologa Theodora Adorno (82), zawsze mocno potępia niemieckie ludobójstwo dokonane w okresie II wojny światowej. Dochodziło do tego, że kiedy w 1990 r. pojawiła się sprawa połączenia NRD z RFN, Grass był temu przeciwny. Argumentował, że to zjednoczone Niemcy (Rzesza) zorganizowały ludobójstwo i przeprowadziły je. Mówił o doświadczeniu, jakie "my kryminaliści, z naszymi ofiarami mieliśmy jako zjednoczone Niemcy", mówił o Auschwitz jako "trwałym stygmacie na naszej [to jest niemieckiej] historii" etc. (83). Powtórzył to podobnie w 2000 r. (84). Często spotykaliśmy się z podobnymi, silniej lub słabiej wyartykułowanymi, wypowiedziami na uniwersytetach w RFN. Śladu czegoś podobnego nie widać wśród ukraińskiej inteligencji twórczej! (85).

Tym bardziej więc praca Siemaszków jest potrzebna i cenna. Zasługuje ona na najszersze rozpowszechnienie nie tylko w Polsce, ale także na Ukrainie i w ogóle na Wschodzie. Zasługuje również na możliwie szerokie rozpowszechnienie na Zachodzie, w tym na staranne wykorzystanie w wyłaniającej się tam dyscyplinie comparative genocide (ludobójstwo porównawcze) (86).

Jeśli wreszcie chodzi o wymiar moralny, widziany zwłaszcza z perspektywy polskiej, nie można wybaczyć tego ludobójstwa nie tylko tym, którzy masowo torturowali, a polem mordowali, ale także owym "naukowcom", a nawet duchownym ukraińskim, którzy przez następne dziesięciolecia - do dziś włącznie! - na ten temat bezwstydnie kłamali lub nadal kłamią, oferują różne półprawdy, świadomie plączą lub "relatywizują", albo demonstracyjnie milczą.

Ale prawda w końcu musi się przebić, również po stronie ukraińskiej: DUCUNT FACTA VOLENTEM, NOLENTEM TRAHUNT. Tego ludobójstwa już po prostu zakłamać się nie da.

Prof. dr Ryszard Szawłowski

ENGLISH SUMMARY of the work by Wladyslaw Siemaszko and Ewa Siemaszko

GENOCIDE COMMITTED BY UKRAINIAN NATIONALISTS ON THE POLISH POPULATION OF VOLHYNIA DURING WORLD WAR II (1939-1945)

I. The monumental work of Wladyslaw Siemaszko and Ewa Siemaszko (father and daughter) on Ukrainian genocide in Volhynia during World War II is like the tome of some voluminous, as yet non-existent work on the totality of the genocide committed against the Polish population during those years. Poles were subjected to genocide - in various forms and on varying scales by the Germans, the Soviets, and the Ukrainians. The German and Soviet genocide is relatively well known and documented. Genocide perpetrated by the Ukrainians, on the other hand, is much more of an unknown as yet. It was not limited to the territory of Volhynia (and a part of southern Polesie), but extended to the whole of Eastern Galicia and even part of south-eastern Poland, well into its present post-Yalta borders. but it must be remembered that the lands of Volhynia were the scene of the first onset of genocide by the Ukrainians against the Poles, resulting in a much higher number of murder victims than was the case in the territories of the individual former provinces of Eastern Galicia (the provinces of Tarnopol and Stanistawow and the eastern part of the province of Lvov) 1. For this reason the authors did right to concentrate on Volhynia.

The concept of genocide, and the term for it, were created in the early forties by the Polish lawyer Raphael Lemkin (1901-1959). Lemkin spent the thirties as assistant public prosecutor of lhe District Court in Brzezany (Tarnopol province), followed by delegation to an equivalent post in Warsaw, and later hecoming a barrister, as well as lecturer of the Free Polish University there. Already before the war, he was interested in the issue of genocide, termed by him at that time as "acts of barbarity". He managed to reach the United States in 1941 and published his breakthrough work-Axis Xule in Occupied Europe - there in 1944 2. He was also instmmental in the adoplion of the fundamental international treaty in the field of genocide: The Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, approved by the General Assembly of the United Nations on 9 December 1948. Because of this, he was to be nominated twice for lhe Nobel Peace Prize 3. The provisions of the Convention, which has been ratified by the great majority of nation states, must be looked upon today as being ius cogens, in other words such as cannot be overturned (as opposed to ius dispositivum) 4. At the same time, the crime of genocide is writlen into the majority of national penal codes 5.

In accordance with article II of the Convention: "genocide means any of the following acts commilted with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, as such", using various methods: the first being, of course, "killing members of the group" (art.ll, item an). This is followed by items b/ to e/: "b/ causing serious bodily or mental harm to members of the group; c/ deliberately inflicting on the group conditions of life calculated to bring about its physical destruction in whole or in part; d/ imposing measures intended to prevent births within the group; e/ forcibly trans(erring children of the group to another group". It must be clearly said, here, that Ukrainian genocide against the Poles is characterized by several aggravating circumstances.

Firstly, it encompassed, in principle, the most speedy possible physical extermination (murder) on the spot of a l l t h e Po l e s that could be reached, regardless of age or sex 6. In this respect it is comparable only to the German genocide against the Jews - not their genocide against the Poles 7. Concerning the Jews it must be added that in their extermination in the southeastern border provinces of the Polish Republic, the Ukrainians not only took a very big part in all the acts of genocide, either in conjunction with the Germans or independently under German supervision 8, but also perpetrated similar acts on their own. This already happened in the summer of 1941, as the German armies were entering the then Soviet - occupied territory 9. Later, after having liquidated the ghettoes together with the Germans, that is mainly after the second half of 1942, the Ukrainians continued to capture and murder individual Jews who had been in hiding 10. All these "actions", it must be kept in mind, were connected with pillage on a huge scale of the victims' properly 11.

Secondly, Ukrainian genocide was characterized as a rule by tortures of the utmost barbarity. These reached back to the Cossack traditions of the XVII th and XVIII th centuries (the Khmelnitsky Uprising 12 and the uprising of 1768 called "kolistchyzna"13), with the methods in use at that time - hacking Poles and Jews with axes, throwing wounded victims into wells, sawing people alive, horse-dragging, eye-gouging, pulling out of tongues, and other atrocities 14. Such acts of barbarity were not as a rule employed by the Germans or even the Soviets. Of course there were beatings and frequently bestial cruelty during interrogations 15 or in concentration camps (where this was accompanied' by starvation and backbreaking work, sometimes criminal medical experimenlation in German camps, etc.), but it was not usual for the murder thal took place there to be combined with the cutling off or pulling out of parts of the body, sawing, ripping open of the stomach, disembowelment, and so on 16.

Let us add that on a European scale, as far as dreadful tortures go,the genocide commitled by the Ukrainians on the Poles is only comparable, to a certain extent, to the Croatian genocide (by the Ustasi of Ante Pavelic) against the Serbs during World War II from the spring of 1941. However, what was also practiced there on a big scale were mass expulsions, or "conversion" to Catholicism, which meant that a large majority of the Serbs who were within the boundaries of the Croatian state formed in April of 1941 (with acceptance by Germany and Italy) could survive 17. But in the case of the genocide by Ukrainians, the practice was to murder absolutely all the Poles who fell into their hands. The fact is that despite the fabrications of the Ukrainians, there were no "calls to leave" Volhynia directed at the Poles, or simple "deportations". This is totally debunked by the Siemaszko work. Quite the reverse, it was very often the case that Poles who wanted to run away before the genocide already being committed in neighbouring districts reached them were encouraged to remain, with "guarantees" that they would be safe. Or they were subjected to threats that their running away would be considered as treason against lhe Ukrainians. All this was aimed at ensuring that they would all be killed right where they were. This aspect will be pursued later.

Thirdly, the German and Soviet perpetrators were different. German genocide was carried out entirely by "specialized" criminal formations in uniform, in particular the socalled Einsotzgruppen der Sicherheitspolizei or the SD (Sicherheitsdiertst), and the Soviets used NKVD troops. This was not how it was with the Ukrainian genocide. The crimes there were committed by two major elements. Dominating the scene were the Ukrainian Insurgent Army of Stefan Bandera and, in Volhynia, the competing forces of Bulba and Melnik as well as the Ukrainian police set up by the Germans in the latter half of 1941 (which deserted in early 1943). But in major genocide operations, there participated thousands upon thousands of local Ukrainian peasants, including the so-called Kushtchov Self-Defence Unils (Somooboronni Kushtchooi Viddily), oslensibly peasant "self-defence" unils which were in fact used by the Ukrainian Insurgenl Army to assist in genocide against the Poles. Added to this were bands armed with axes, pitchforks, etc., often composed of neighbours, who formed a kind of Ukrainian levy in mass. As if this were not enough, these bands were often accompanied by Ukrainian women, youths, and even children, who busied themselves with looting, on a massive scale, arson and finishing off of Poles who had been wounded but survived 18. This took place despite, at times, years of supposed mutual friendship, or bonds of gratitude that had existed towards certain Poles 19. It is for this reason that I would qualify the genocide in Volhynia during World War II as being clearly Ukrainion genocide, and not, for example, genocide committed by the Ukrainian Insurgent Army, the Bandera bands, Ukrainian nationalists and so Forth: Contrary to what is often claimed by Wiktor Poliszczuk in his publications (he is later quoted highly favourably in lhis Summary), the genocide in Volhynia - as is documented by the Siemaszko work - was carried out by a broad spectrum of Ukrainians from that area and not only by the "fighters" of the Ukrainian Insurgenl Army. As was already mentioned, there took pari in it thousands and thousands of ordinary peasants (often forced into it by the Ukrainian Insurgent Army), including unfortunately, hordes of greedy women, adolescents and even children at times. However, it must be made clear that: 1) The claim is not being made that the majority of Volhynian Ukrainians participated in the genocide and the acts that accompanied it, especially as the genocide against the Poles had to be limited, generally, to the countryside (urban areas being firmly held by German garrisons); nevertheless, a significant segment of the Ukrainians of Volhynia were involved. And so the facts alone, as well as the exigency of honesty, demand, or at the very least allow, that we speak in this case about Ukrainians as such, just as the president of Germany, Roman Herzog, quoted later on, does not restrict himself to speaking of crimes committed by the Nazis, etc., but of the crimes of Germans tout court. 2) At the same time, we must express the greatest respect for those Ukrainians who, as is well attested to by numerous examples to be found in the Siemaszko work, aided the Poles by warning them, hiding them briefly, or transporting them to the nearest town. For help of this kind the fanatics in the Ukrainian Insurgent Army and the Organisation of Ukrainian Nationalisls (especially the notorious Security Service of the OUN, or Slushba Bezpeky OUN) oflen punished their own compatriots by killing them. But all that help was, unfortunately, only a drop in the ocean in the face of the tens of thousands of Poles murdered at that time.

Fourthly, special mention must be made of the viciously criminal stance taken in cases of mixed Polish-Ukrainian marriages. In such cases the Ukrainian assassins often murdered, wherever possible, whole families, including the children, or, at least, the Polish partner. Not only this, but there were instances where the Ukrainian husband (or even the wife) was forced to kill the Polish partner with his own hands 20. Such barbarity was never applied in similar cases of mixed marriage, by the Soviets 21, or in the case of mixed German-Jewish marriages by the Germans. Among these latter, despite the almost total Ausrottung of the German Jews, most of these couples, though severely persecuted and forced into starvation, nevertheless managed to survive the war 22. A characteristic example of this would be the well-known case of Prof. Karl Jaspers, who was married to a Jewess. The couple lived for the years of the war in a tragic state of Suizidbereitschoft (readiness to commit suicide), but neverlesess survived 23. Ordering a German man or woman to kill his or her Jewish pariner was unthinkable.

Fifthly, in the case of German or Soviet genocide against the Poles, the crimes were committed by an occupying force - whereas the genocide by Ukrainians was conducted by Ukrainians who were citizens of Poland, inhabitants of these lands during the II Polish Republic, who did not display even the slightest vestige of loyalty 24. But, let us add, when there was profit to be gained by it, these same Ukrainians continued to refer readily to their Polish citizenship 25. In many cases, using identification documents robbed from murdered Poles, and under their names, they "repatriated" to Poland, or went abroad to the West 26.

Sixthly, Ukrainian genocide was usually accompanied by a barbaric scorched earth policy. After their property and livestock were robbed, the houses and other buildings of the killed Poles were usually burnt down (sometimes even their orchards were destroyed), and public buildings, eg. schools, were also often destroyed. As part of this, there was also total destruction of a large number of historical Polish country houses, with their farm buildings and gardens, as well as Catholic churches and chapels 27. This form of additional barbarism was not usually demonstraled by either lhe Germans or the Soviets 28.

Finally seventhly, the Germans have long admitted to their crimes, and have apologized for them publicty. To take one example, the president of the Federal Republic of Germany, Roman Herzog, staled clearly in his speech in Warsaw on August 1st, 1994 at the ceremonies to do with the 50'th anniversary of the Warsaw Uprising: "I bow before the fighters of the Warsaw Uprising, and before all the Polish war victims. I beg forgiveness for what the G e r m a n s did" (emphasis by R.S.). Russian president Boris Yeltsin also had it in him to make a few gestures, as when he kissed monsignor Zdzislaw Peszkowski on the hand and whispered the words "I apologise" on the occasion of paying tribute to the victims of Katyn on August 25Ih, 1993, at the Powazki cemetery in Warsaw. That evening, the whole of Poland saw it on television 30. As well, the press and literature in Germany, and, for the last ten years, in Russia, openly discuss the genocide committed against the Poles. The behaviour of the Ukrainians, on the other hand, has been, as a rule, completely different: they have resorted to silence, denial and oulright lies. This aspect will be further discussed below. To sum up section 1: Ukrainian genocide committed against the Poles during World War II surpassed German and Soviet genocide in certain respects: it was marked by the utmost ruthlessness and barbarity, and, upon its completion, up until the present day, it has been denied or, at best, presented with reminders that all is "relative" or other such evasions.

II. The former province of Volhynia, which was the scene of Ukrainian genocide focussed upon by the authors, was an area which was inhabited before 1940 by around 350 thousand Poles, who made up barely 17% of the population. That percentage was further reduced by mass deportations during 1940-1941 by the Soviets. Total loss of life among the Poles at the hands of the Ukrainians is estimated by the authors at between fifty and sixty thousand. But it must be stressed once again that independently of the genocide against the Poles, the Ukrainians participated absolutely everywhere, either with the Germans or alone, in the genocide commitled against some 200,000 Volhynian Jews, citizens of Poland. This issue has also been raised in the present book, although this very broad subject is not strictly speaking its theme 31.

The work examines methodically the territories of all the eleven regions of the former province of Volhynia - from the Bug River as far as the Polish-Soviet border of 1939. Within the regions, note is made of rural communes, 103 in all, as well as the municipal communes, and then the fundamental base - the about 1720 individual villages, settlements, colonies, etc., where it was possible to establish, most often in an incomplete way, that genocide had been committed on the Poles. In addition to this, note is made with regard to the administrative units (villages, colonies, settlemenls, etc.), forming part of each commune, where Poles also lived, but about which it was not possible to oblain any information - about 1790. However, as the Ukrainian genocide against the Poles was perpetrated methodically and globally in 1943 throughout all the regions of Volhynia, from east to west, and was clearly guided by the top OUN-UPA leaders, there is not the slightest room for any illusions that the blank spots about which information could not be gathered were some kind of untouched areas. On the contrary, it must be taken as a given that in the majority of these places, the Poles who had not managed to escape or to put up effective resistance were subjected to genocide just like their compatriots in places where the acts of genocide could be documented. And so the authors were correct in giving cautious estimates for those areas. Let us add that they do not avoid the delicate issue of the rare Polish reprisals against the Ukrainian perpetrators, when the devaslated relatives of their brutally tortured kinsmen attacked Ukrainian villages. As Prof. Tadeusz Piotrowski rightly says on this subject 32, "Indeed, it would be surprising if there had been no such retaliatory measures". And Wiktor Poliszczuk states: "(...) although there were acts of retaliation by the Poles (...), their reach was a drop in the ocean as compared with the mass murders of Poles that the OUN and UPA allowed themselves" 33.

The authors have made use of an impressive range of sources. The list include accounts written by witnesses to the crimes (almost 1,700), the files of investigations of the crimes committed by the Ukrainian nationalists, court decisions in actions to declare their viclims as deceased, and entries in the death registers of Roman Catholic parishes. lt goes on to include the secret documents of Ihe Polish Underground Government covering the period of German occupalion during 1941-1944, Soviet and nationalisl Ukrainian documents, and very numerous memoirs and wrilten studies, including those by Ukrainians. There are also about 80 accounts by witnesses of the genocide, and other documents, which are included, mostly in exrenso, in the Annexes and are of great historical importance. Taken as a whole, this work sets a standard which should be followed by further works on the genocide against the Poles in Eastern Galicia 34, which also urgenlly requires documentation.

III. It should be noted how this extremely barbaric Ukrainian genocide against the Poles has been treated in Ukrainian and Polish-Ukrainian official declarations, and in Ukrainian and Polish wrilings.

A. We have mentioned the declarations regarding the genocide their own countrymen were guilty of that were made by the presidents of Germany and Russia. The Ukrainians have not made any such gesture yet. The highly publicized "joint statement by the presidents of Poland and Ukraine on agreement and reconciliation", made in Kiev on 21May 1997, declares in its preamble that "the future of Polish-Ukrainian relations should be build upon truth and justice". It only mentions in half a sentence the evenls in Volhynia: "we must not forget the Polish blood shed in Volhynia, especially during the years 1942-1943 (...)". It makes no menlion at all, as it goes on, of similar Polish loss of life in Fastern Galicia, while its reference to "Operation Vistula" of 1947 seems to juxtapose situations that are completely different. In that operation, dictated by a state of national exigency (the necessity of depriving the UPA of its logistical base, which was supported entirely in its day-to-day functioning by the local Ukrainian population, which could ensure that the UPA would be provided with quarters, food and manpower for years ahead), there were no elements of genocide. These Ukrainian peasants were resettled to farms which were available in the new ex-German territories that Poland obtained according to the 1945 Potsdam Agreement, incidentally much better than the ones they left behind. Summing up, the statement of 1997 does not solve the fundamental issue of acknowledgement on the part of the Ukrainians that genocide had been committed, and does not contain any expression of apology to the Poles 35.

As for the stance taken by the upper levels of the clergy of the Greek-Catholic Church, which has taken, in the present day, the rather pretentious and ethnocentric name of Byzantine-Ukrainian Church, suffice it to quote the pronouncement of the high-ranking clergyman Stefan Dziubina from Przemysl. In his homily at celebrations on 11 May 1997 in Jaworzno, he spoke of the Ukrainian Insurgent Army as "Ukrainian self-defence against the Poles", who, in his words, "committed murder and burned down Ukrainian villages in Volhynia, giving in to Nazi agitation, in face of which the Ukrainians armed themselves and began to attack both the Germans and the Poles 36. This pronouncement, which could not have been made without the approbation of the head of the Greek-Calholic Church in Poland, was made in the presence of, among others, the presidents of Poland and the Ukraine 37. This same clergyman gave a sermon on 7 July 2000, on the occasion of the interment of members of the UPA in Pikulice (killed in action in 1946) in the outskirts of Przemysl, that was completely mendacious, calumnious, and inflammatory 38. Polish public opinion was aroused, but nothing was done. As we already wrote in this connection a few years ago: "We consider that such public falsification of fundamental historical truths, steeped in moral implications, should be punishable in our country, just as so-called Auscheuirzluge is punishable according to the penal code of the Federal Republic of Germany... " 39.

From among the lay Polish Ukrainians, a certain R. Drozd has come forth in recent years with a publication on the UPA, consisting mostly of "carefully selected" documents and brief introductions 40. The work is strikingly mendacious, with such passages as: "The Polish-Ukrainian conflict in 1942/43 fumed into a Polish-Ukrainian partisan war of its own [!], lasting until 1947, which took in its wake lens of thousands of victims on both sides. (...) In my view the numbers of casualties suffered by each side will be very close". No other Ukrainian has come forward so far with such a supreme fabrication. It is an UPA-Loge par excellence. Further on, Drozd attempts to twist the facts as follows: "It is of course difficult to indicate here which was the attacking side, and which was on the defence, as attack was countered by attack, murder by another murder, looting by more looting, arson by further arson, and all of it was justified on the grounds that it was a retaliatory operation. It can only be taken for granted that the attacking side were those forces which were stronger, in any individual area (...)".The actual facts are different. As Drozd must well be aware, the Polish minority in the countryside in Volhynia was the weaker force almost everywhere (and so, even according to him, it must have been the Ukrainians who were attackers). But more than that, the Poles were totally unprepared for attack when the UPA launched its acts of genocide. This is very fully documented in the Siemaszko work. Only very limited acts of self-defence could be organized, and the Poles could retaliate only in a very few instances. B. As for Ukrainian historical writings, these are, in the vast majority, steadfast in not admitting that any genocide was ever committed against the Poles by the Ukrainians in World War II. This is not the case with Germans and the Russians 41. The total falsification in this field was set in motion immediately alter World War II by Mykola Lebed', who was himself the chief instigator of Ukrainian genocide against the Poles (as he carried out the responsibilities of S. Bandera, who was incarcerated at the time by the Germans, under unusually good conditions, in the Sachsenhausen camp). He wrote a book on the UPA that was published as early as 1946 42. Lebed' notes that it was a big blow for the Germans when the whole Ukrainian police force, and the so-called Ukrainian Schulzmen, went over to the UPA forces at the beginning of 1943 in the whole of Volhynia and Polesie. Of course, he fails to mention that it was the same police that took such a big part in genocide against the Volhynian Jews, or that it had succeeded in killing off a great number of Poles earlier. He goes on to say that: "The Germans suggested to the Poles that they form a Polish police force in its place. Among the Polish population of Volhynia there were many who had a blind hatred, historically, for the Ukrainian nation, and who went over to serve Germans. (...) Out of these Polish units, the Germans formed separate punitive police detachments, which distinguished themselves by committing the greatest and most brutal murders and widespread looting of the Ukrainian population. (...) Historical Polish hatred for the Ukrainian nation was reaping its victims. (...) Urged by the former governments of Poland to colonize the Ukrainian lands, and brought up in the spirit of chauvinism and blind hatred towards everything Ukrainian, the Polish population of Volhynia and Polesie was once again being successfully put to the test. It must also be mentioned that Bolshevik partisan formations were receiving a certain amount of help and information from Polish settlements about the Ukrainian independence movement. So it is not surprising that the people lost their patience. (...) They switched to self-defence and paid back for all the grievances that had built up over the centuries. To prevent spontaneous mass anti-Polish acts of aggression and forestall conflict between the Ukrainians and the Poles, (...) the Ukrainian Insurgent Army strove to draw the Poles into a united struggle against the Germans and the Bolsheviks. However, when this failed to bring any results, the UPA gave the Polish population the order to leave the Ukrainian lands in Volhynia and Polesie. (...) In the summer of 1943, almost the whole of Volhynia found it self under the control of the UPA. The Poles, who had received the order to leave the territory, usually carried the order out voluntarily. Ownership of their landed property went over to the Ukrainian people. This brought to an end the existence of Polish settlements created after 1920, such as all the places named after Sienkiewicz, or some Ludwik, etc. (...)".

Let us review, as briefly as possible, these fabrications by Lebed'.

1) Making Polish "punitive police formations" accountable for "the greatest and brutal murders", committed, moreover, even before the Ukrainian genocide (because such is the sequence of events presented by Lebed'), goes totally against the evidence to be found in the Siemaszko work, and in other serious Polish works.

2) As for the Poles being brought up in a spirit of chauvinism and blind hatred towards "everything Ukrainian", the situation was quite the opposite: as is confirmed by the hundreds of accounts presented in the Siemaszko work, there were good relations, at times leading to friendship, intermarriage, etc. between the Polish and Ukrainian populations in Volhynia in the pre-war period. The two groups lived on good terms until relations were totally ruined during World War II by the campaign conducted on a huge scale by agitators, for the most part Galician members of the OUN and UPA, who propagated an extreme form of chauvinism among the Ukrainians that was nothing short of genocidal.

3) The fabrications noted above were, however, essential to Lebed', so that he could launch his cardinal untruth:namely, that it was the Poles themselves, who brought on the bloody actions of the Ukrainians. In self-defence, provoked, according to him, by acts on the part of the Poles, the Ukrainian people only "paid in kind for all the wrongs against them that had built up over the centuries". The form this "paying in kind" took is not specified, but it is nevertheless clear that this is a veiled attempt to "justify" the Ukrainian genocide against Poles who were almost totally defenceless.

4) Further on, rather unexpectedly and as if wishing to minimize the extent of the "Ukrainian retribution for everything", Lebed' produces further lies as to how the UPA tried to draw the Poles into common battle against the Germans and the Bolsheviks, supposedly "in order to forestall a spontaneous mass action against the Poles". In reality, there were no such genuine attempts to make the Poles join in, apart from the treachery of luring them out in order to murder them 43.

5) As for the alleged "order by the UPA" that the Polish population leave the territory of Volhynia, this was never given - as is demonstrated in the Siemaszko work. Quite the contrary - the Poles were perfidiously encouraged to stay put, and even given written guarantees, so that they could be murdered when the time was ripe. What is more, any such "order" would in itself have been a criminal act of lawlessness.

6) Lebed's boast that allegedly "almost all of Volhynia" was in the hands of the UPA by the summer of 1943 is a further fabrication. The fact is that the cities and most of the small towns of Volhynia were then still occupied by German garrisons (and also, in part, by their allied Hungarians), and it was precisely thanks to this that thousands of Poles managed to save themselves by taking refuge there. The "concrete" information given by Lebed' as to the UPA forces' having allegedly managed to capture the district town of Horochow in south-western Volhynia is also totally fabricated 44.

7) Lebed's claim that the Poles, having received the "order" to leave the territory, "usually carried out this order voluntarily", is a complete invention. The reality was that, as is once again shown by the Siemaszko work, some people sought safety in flight, not always successfully, to cities and small towns when slaughter was an imminent threat, and the Ukrainians were already there with their bullets, knives and axes.

8) The passing over of lhe Poles' "landed property" into "ownership by the Ukrainian nation", that is mentioned by Lebed' (quite apart from the fact that such "nationalization" by the UPA would have been an act of complete lawlessness), took the form of barbaric buming down of Polish houses and outbuildings by the UPA bands, so that all that remained as a rule was the denuded land itsetf. This is documented in the Siemaszko work. At the same time, Lebed' passes over in silence the whole question of the enormous amount of other property owned by the Poles that was simply carted off by thousands of Ukrainian men and women. All lhis, too, is well documented in the present work.

9) Finally, there is also a calculated falsification of the facts in Lebed's satisfied remark that there ceased to exist "the Polish settlements created after 1920, such as all the places named after Sienkiewicz, or some Ludwik, etc." This formulation allows him to pare down the issue of all the thousands of Poles murdered, and homesteads bumt down, to the specific "Polish settlements" which came into being afler the Treaty of Riga of 1921. But the fact is that these "settlements" made up only barely a small part of the Polish rural homesteads that had existed in Volhynia for generalions. Even the Ludwikowka mentioned by Lebed' (commune of Mlynov in the Dubno district) was an old Polish seltlement of this type.

To sum up this topic: almost directly after the wide-scale Ukrainian genocide committed under the leadership of Lebed' against the Poles in Volhynia, this same criminal prepared and published a highly mendacious publication, attempting to deny that the genocide had ever taken place. These lies, modified to some extent, are still being used, at least in some of their aspecls, by the majority of Ukrainian historians, as well as the Greek-Catholic clergyman mentioned above, or recently, for instance, the Polish author R. Torzecki (see below). Let us add that Lebed', a former Gestapo trainee, who after the surrender of Germany in 1945 hid in Rome wilh the help of, among others, ceriain Greek-Catholic ecclesiastical dignitaries from the Vatican, established fairly quickly cooperalion with the CIA. In 1949 he was admitted as a CIA "expert" on the basis of "no questions asked" to the United States, where he lived, absolutely undisturbed, until his death in 1998 45, whereas his deeds would classify him for a death sentence in the immediate post-war period.

Let us now have a look at the "History of the Ukraine" by J. Hrycak, "director of the Institute of Historical Research at Lvov University", newly published in a Polish translation 46. Hrycak writes, among other things, about the "(...) Volhynian massacre" - the bloody mutual ethnic cleansing that thousands ot peaceful inhabitants fell victim to on both sides". We go on to read, among other things: "This was the bloody clash of two nationalistic groups, each harbouring a long list of mutual wrongs and hatreds. Neither side in the conflict was either wholly innocent or wholly guilty". It is striking that Hrycak, in writing about the numbers of Poles murdered, notes that "professional Polish historians estimate the number of victims on the Polish side at sixty to a hundred thousand people (out of which around fifty thousand came from Volhynia), and on the Ukrainian side at roughly three times less" (which would make it around twenty to thirty thousand!) 47. And so the Ukrainian genocide on the Poles was presented as a "bloody mutual ethnic cleansing" (emphasis by R.S.), a kind of "fratricidal conflict", - or, as it is called by ceriain other Ukrainians - "a civil war", or even a "Polish-Ukrainian war" (sic!) 48. One could just as well, as Prof. Piotrowski aptly remarks, speak of an "undeclared German-Jewish War" 49. Similar attitudes are held, in higher or lesser degree, by various Ukrainians taking part in the Polish-Ukrainian historical seminars that have been held since 1996 on the subject of "Polish-Ukrainian relalions during the years of World War II" 50. These Ukrainians (just like the above quoted J. Hrycak, who does not participate in these seminars) usually speak in one voice of a two-sided Polish-Ukrainian massacre, claim to have their doubts as to who instigated it, operate in untruths, failing to support their theses with proof, etc. A systematic critique of the first four seminars in the series was given by W Poliszczuk 51. Commenting on a statement by one of the Ukrainian discussants, he formulates the following general remarks: "Almost every senlence, every statement made not only by this discussant, but also by the other Ukrainian participants in the seminar, would demand a fundamental polemic, saturated as they are with propaganda, lies and distortions". In certain Ukrainian publications, there appear, in addition, highly provocative demands for a revision of the present borders with Poland, gross and irresponsible accusations and insults against the Poles, and so on 52.

A valuable exception is to be found in the 270 page work of the Ukrainian professor Witalyi Maslowskyi, published in Ukrainian, in Moscow, entitled "With Whom and Against Whom the Ukrainian Nationalists Fought in the Years of World War II" 53. The author bases himself partly on archival sources, and partly on other writings, mainly Ukrainian and Polish. In the last chapter of his work he cites Poliszczuk (further discussed below) many times with the greatest approbation, and this whole chapter is in fact given the title "The OUN and UPA as seen through the eyes of the Ukrainian Wiktor Poliszczuk". He brings to light and condemns the genocide committed against the Polish population in Volhynia and Fastern Galicia. At the same time, he condemns the dangerous activities of the post-UPA nationalists in present-day Ukraine, taking place not only in Lvov, but even in Kiev, "Galician fundamentalism" and other such phenomena 54. Also criticized by him are the promoting of the totalitarian and genocidal doctrine of the Ukrainian Dmytro Dontsov (1883-1973), the erecting of monumenls to the SS-men of the 14 th Ukrainian SS. Division "Galizien" (the "Halytshina"), the OUN and UPA leaders E. Konovalec, A. Melnyk, S. Bandera, R. Sukhevich and others, and the glorifying of the murderers of Poles, Jews, Russians and Ukrainians as national heroes of the Ukraine, after whom streets and squares are named, awaking the spirit of the Dontsov and Bandera era, so much hated by people" 55. It must be added here that Prof. Maslowskyi was murdered in Lvov in October 1999 by supposedly unknown perpetrators, who were in reality clearly criminal post-UPA fanatics, a fact that is reminiscent of similar assassinations by the OUN in pre-war Poland, and by the UPA in later years 56. Also truthful and valuable are certain articles published in two Ukrainian journals in Volhynia in the nineties - the "Dialoh" (in Rovno) and "Spravedlyvist" (in Luck). In the first of these, for example (no 49, December 1993), there appeared an article under a title that speaks much: "The Tragedy oF Volhynia: Genocide against the Polish population. Documents bear witness".

The writings of Ukrainians published in the West, mainly North America, are similar, with minor exceptions, to those of authors in the Ukraine, like Hrycak. One example of such writings suffused with that spirit is the series Litopys UPA, published for many years now in Toronto 57. The Ukrainian historian 0. Subtelny, who works in the United States, writes, for example, as follows about the genocide in Volhynia 58: "According to Polish sources, around sixty to eighty thousand Polish men, women and children were massacred by the Ukrainians in Volhynia in the years 1943-44. (...) The Ukrainians claim that massacres of their own countrymen began prior to that, in 1942, when the Poles annihilated thousands of Ukrainian peasants in the regions of Chelm (Khelm) 59, inhabited mostly by Poles, and that they continued this in the years 1944-45 against the defenceless Ukrainian minority to the west of the San. It is clear, anyway, that both the Ukrainian and the Polish armed units engaged in total bulchery, which found a vent in the bloody apogee of hatred that had been growing between both nations for generations". From this, one could draw the conclusion that it was the Poles who started a mass murder of the Ukrainians, and that this led later to a form of civil war between armed units of both sides.

An exception worthy of the highest acknowledgement are the numerous publicalions of Wiktor Poliszczuk, well known in Poland. He is himself a Ukrainian from Volhynia who has lived for the last twenty years in Canada. He is a PhD in political science of the University of Wroclaw, and often visits Poland 60. From among his works that interest us in particular let us nole the following: 1) The Bifter Truth. The Criminal Character of the OUN-UPA; 2) Mislead Polish Historians; 3) A Political and Legal Assessment of OUN-UPA, in three languages 61; 4) The Ideology of Ukrainian Nationalism According to Dmytro Dontsov 62; and 5) Integral Ukrainian Nationalism as a Form of Fascism (two volumes: 1998 and 2000) 63. Mention should also be made of the memoirs of Danylo Shumuk, who served as a "politruk" in the UPA and later spent many years in Soviet camps: Life Senlence. Memoirs of a Ukrainian Politicaf Prisoner (Edmonton 1984), where he speaks critically about the murdering of Poles 64.

As far as Polish works of the nineties go, a few minor publications have appeared, dealing with the genocide against the Poles in Volhynia. These are mostly collections of documents (especially the accounts of witnesses, representing valuable documentation) 65, or works related to Ukrainian genocide in specific districts or even communes in Volhynia 66. Not one of these, however, even approaches the scope of the Siemaszko work. None of them are as complex in character, or display the same depth of research or wealth of sources as this work, and none of them could be viewed as being d e f i n i t i ve. This latter aspect is raised towards the end of this Summary. There is also a journal, "Na Rubieży", which appears in Wroclaw, that fulfils an important role in providing documentation 67. On the other hand, there are several professional historians who offer half-truths or outright lies, aimed at passing in silence over facts that unequivocally weigh on the Ukrainian side, or trying to provide it with some form of alibi. These works found their inspiralion, il would seem, in the spirit of the monthly "Kultura" published under the late Jerzy Giedroyć in Paris. Another influence would be the so-called political correctness imported from the United States, totally absurd in this context, and resulting in falsifications of the truth. The idea trumpeted about in Warsaw after 1990 on Ukraine being Poland's "strategic partner" (a doubtful thesis that cannot. be discussed here for lack of space) should not, however, prevent unmasking and condemning the Ukrainian genocide committed over half a century ago.

We should mention here, among other publications, those of W. Serczyk 68 and T. Olszariski 69, and, from among the more recent ones, those of H. Dylagowa 70, as well as the most recent brief article of R. Torzecki, which is full of outright fabrications in the field that interests us. One is shocked, in that text, by the following passage 71 "One often hears that the confrontation was a planned action by the Ukrainians, who wished to rid themselves of the Poles by murdering them off, of which we do not have any proof to this day [!]. The Ukrainians took the decision to remove the Poles from the disputed territories by ousting them, and not by murdering them [!]. It was only when this did not succeed, and the Poles did not want to leave the territories, that force was resorted to [!]".

Do we really "not have any proof", as is claimed by Torzecki, that the Ukrainians had carefully planned the genocide committed against the Poles? We can refer, in this context, to the collective work, edited by Wladyslaw Filar, in which he bases himself on a document from the archives of the Security Service of the Ukraine in the Volhynia region which contains a secret directive from the territorial UPA-Piwnicz command, signed by "Klym Savur" (Roman Dmytro Klachkivskyj) 72.

The eminently planned character of the crimes is definitively confirmed by the Siemaszko work. The course of the systematic genocide that took place in Volhynia in the summer of 1943 is documented in great detail, showing that it was carried out in accordance with one and the same plan of action, and embraced large areas at regular time intervals, with the result that the "cleansing" of the Poles in Volhynia was implemented month by month, in a westernly direction. Further, there remains the question, already raised in connection with the fabrications on the part of Lebed', as to the legal and moral basis under which the Ukrainians allegedly "look the decision [!] to remove the Poles" from land where they had lived, for the mosl part, for generations, "by ousting them" (!). The questionable point is the alleged "ultimatum", which would have been totally counter to the law, around which lies are being spread by the Ukrainian side to this day (at the lll Polish-Ukrainian historical seminar in Luck in 1998, for example, the Ukrainian historian Roman Strilka claimed that "in Volhynia the Polish population were informed that they must leave for the other shore of the Bug River, within 48 hours, otherwise they would be subjected to annihilation"). Well, no such "ultimatum" was ever given in Volhynia, as is documented in the Siemaszko work. Quile the reverse actually happened, as the Siemaszkos prove, with, in a great number of instances, the Ukrainians treacherously advising the Poles not to flee, under the theory that "nothing threatened them", and sometimes even giving them "guarantees" in writing (!). There were times when they told them that flight would simply be treated as treason (!), or even lured the Poles who had fled, for example, to places like Krzemieniec, into returning to the countryside, where those who came back in good faith were murdered.

Finally, to look at Torzecki's claim that it was only when "the Poles did not want to leave the territories" that "force was restored to". Even this latter was formulated in such a way as to give the impression that it could mean only ousting by force! The question also arises, as to the reasons why they were supposed to set out on a path of poverty and maltreatment at the demand of bandits? Where concretely were they to go under the German occupation? It is in this shamefully twisted fashion that Torzecki wrote of and summed up the genocide of fifty to sixty thousands Poles of Volhynia.

Many authors from this group simply propound, to a greater or lesser degree, and with pretensions of scholarship, the "pragmatic" postulates of the former vice-president of the Seym of the III Polish Republic, Aleksander Malachowski. At the "Congress of Ukrainians in Poland" in 1997, he declared: "Uncovering the truth about history is like reopening of old wounds, and we must heal wounds (...)" 73. All this is taking place at a time when the Ukrainian genocide is still remembered to this day by many Poles from their own terrible personal experience 74.

IV To sum up: the Siemaszko work documents in an excellent way the entire course of the Ukrainian genocide against the Poles of Volhynia during the years of the Secend World War. In its field, it constitutes what is often termed in the Anglo-Saxon world as a d e f i n i t i v e work - a work that is fundamental in its complete, in-depth and objective treatment of the subject examined. Certain supplementary additions here and there will be of course, necessary in the future, as will be small corrections in places. But the subject has, in principle, undergone exhaustive investigation, and the correct conclusions have been drawn.

Henceforth, no one - with the exceplions of notorious spreaders of falsehood - will be able to have slightest doubl as to who was the instigalor of the genocide discussed here. No one will be able to continue concocting the legends on how, in Volhynia, the Ukrainians allegedly first "only" demanded that the Poles "voluntarily" leave the territory, and no one will be able to bypass the gross lawlessness that even such lower level of criminal action would have represented. There will be no room for further questioning of the facts behind the premeditated and strikingly barbaric Ukrainian genocide perpetrated on the Poles of Volhynia, who made up less than 17 percent of the population, and were, moreover, almost totally defenceless. And finally, no honest person will continue, even in carelessness, to term the events of Volhynia which interest us here as a "civil war", "fratricidal conflict", "clash of two nalionalism", "Polish-Ukrainian war", etc.

The Siemaszko work, which is the product of over ten years of research, is a comprehensive, fundamental study within the scope of the subject undertaken, realized on a scale hitherto unmet with in Poland in the given field. A considerable gap has been filled in the history of Poland at the time of World War ll in general, and in the history of the genocide committed on the Poles in that period in particular.

There emerges a picture which, taken as a whole, is one of a particularly bestial form of genocide, to which the guilty side refuses, so far, to admit. The Ukrainians have not, so far, followed the example of the Germans or even the Russians, who officially admitted to the genocide they had perpetrated. The Ukrainians have adopted, rather, the "Turkish way", - for the Turks, as is known, do not want to admit, to this day, to genocide committed in the years of World War I against roughly one and a half million Armenians 75. Official sources in Turkey have kept their silence on the subject for whole decades. It was only when young Armenians began to assassinate Turkish diplomats in the sevenlies and eighties (the victims were, among others, the ambassadors in Vienna, Paris, the Vatican and Belgrade, as well as consuls and others) that a significant Turkish "publicity counteroffensive" in the media and the press was launched 76. The assassinations had ostensibly been intended to "remind the imperialistic Turkish government of the crimes committed against the Armenian people". The "publicity counteroffensive" has tried to present the events of the year 1915 and the years following as a tragic "civil war", instigated, moreover, by the Armenian minorily (a strange similarity to the Ukrainian (alsehoods regarding the events in Volhynia!). Use is also made of formulations such as: "No violence, no terror in the world will make us beg forgiveness for a crime that was not committed" (!) 77.

Today, Armenia, newly free, does not hesitate to speak openly of the genocide committed at that time. It has brought it up, for example, in the United Nations 78. She also appeals to Turkey for direct talks to resolve the issue 79. What is more, the Armenian genocide has been publicly condemned by several foreign parliaments, on November 8th 2000 by the French Senate 80 (in 1998 by the French National Assembly), and earlier by the Greck parliament, the Belgian Senate and, on April 14th, 1995, by the Russian Duma. But the consecutive governments of the III Polish Republic are simply afraid to touch upon the subject of the Ukrainian genocide - for reasons of the alleged "strategic partnership", indicated above.

Finally, one is struck by the absence of any manifestation of a principled, honest attitude towards the genocide we are discussing on the part of any of the Ukrainian intellectual elite, in particular the writers or the scholars. Let us recall that the pride of German literature, Nobel prize-winner Thomas Mann, after mentioning in his novel "Doktor Faustus" that a certain "transatlantic" (i.e. North American) general had ordered, in 1945, that the inhabitants of Weimar file by the crematoria of the concentration camp there, wrole, among other things 81: "Is Ihe sense of guilt quite morbid which makes one ask oneself the question how Germany, whatever her fulure manifestations, can ever presume to open her mouth in human affairs?".Or let us consider the future German Nobel prize-winner Gunter Grass, who already as a young man, fell under the strong influence of the work published in 1951 by the distinguished philosopher and sociologist Theodor Adorno 82, and always strongly condemns the German genocide committed during World War II. It came to the point where, as the issue arose in 1990 of the unificalion of the GDR and the Federal Republic of Germany, Grass came out against it. His argument was that it was a united Germany (the Reich) that had organized genocide and conducted it. He spoke of the experience that "we the criminals, with our victims, had as a unified Germany", and Auschwitz as "a permanent stigma of our [i.e. German] history", etc 83. He alluded to these statements again in 2000 84. We often came across similar, more or less strongly articulated posilions at universities in Germany. There is no trace of anything similar to this on the part of the Ukrainian intellectuals who have evidently not grown up to the role that intellectual elites play in other societies 85.

The Siemaszko work is therefore all the more needed and valuable. It is deserving of the widest dissemination not only in Poland, but also in the Ukraine and in Estern Europe generally. It should, also, enjoy broad promotion in the West, including careful use being made of it in the emerging discipline of c o m p a r a t i v e g e n o c i d e 86.

As far as the moral aspect is concerned, seen especially from the Polish perspective, there can be no forgiveness for this genocide either for those who committed the mass tortures and then perpetrated the murders, or for those Ukrainian "scholars" and even clergy who lied on this subject during the decades following, right up until the present, and continue to do so, offered all kinds of halftruths, consciously confusing the facts, claiming that all is relative or making a demonstration of keeping silent.

But in the end the truth must out, on the part of the Ukrainians as well: DUCUNT FACTA VOLENTEM, NOLENTEM TRAHUNT. It will simply not be possible to falsify this genocide.

Prof. Ryszard Szawlowski, LL.D.

November 2000

Materiały pochodzą z książki Władysława i Ewy Siemaszków pt. "Ludobójstwo".

---