User:Swatee Panda

समलेश्वरी मन्दिरं

समलेश्वरी मन्दिरं भारतस्य ओडिशा-राज्यस्य सम्बलपुर-नगरे स्थितं हिन्दु-मन्दिरम् अस्ति, यत् 'समालेश्वरी' इति नाम्ना लोकप्रियतया प्रसिद्धायाः देवीयाः समर्पितं वर्तते, यत् देशीषु सामलेई माँ अर्थात् माता समलेश्वरी इति नाम्ना अपि प्रसिद्धा अस्ति । सम्बलपुरस्य अध्यक्षदेवता श्रीश्रीसमालेश्वरी भारतस्य ओडिशा-राज्यस्य छत्तीसगढराज्यस्य च पश्चिमभागे एकः प्रबलः धार्मिकः बलः अस्ति । महानदीतटे समलेश्वरी देवी प्राचीनकालात् जगत्जननी, आदिशक्ति, महालक्ष्मी, महासरस्वती इति नाम्ना पूज्यते, विश्वस्य जननी च अस्ति । भगवान् जगन्नाथस्य अनन्तरं सा ओडिशा-देशस्य एकमात्रा देवी अस्ति या सम्पूर्णस्य पश्चिम-ओडिशा-झारखण्डस्य, छत्तीसगढस्य च भागानां सहितस्य एतादृशस्य विशालस्य क्षेत्रस्य अध्यक्षदेवता अस्ति यत्र मन्दिरं वर्तते तस्मिन् क्षेत्रे समृद्धा सांस्कृतिकविरासतां वर्तते । सम्बलपुरप्रदेशः प्राचीनकालात् हीराखण्डनाम्ना प्रसिद्धः अस्ति । टोलेमी इत्यनेन अस्य स्थानस्य वर्णनं सम्बलका इति कृतम् ।फ्रांसीसी अन्वेषकः तवेर्निर्, आङ्ग्ल-इतिहासकारः एडवर्ड गिब्बन् च मते सम्बलपुरतः हीराणि रोम-नगरं निर्यातयन्ति स्म । मन्दिरं सन्धराक्रमस्य (एतत्प्रकारस्य मन्दिरेषु प्रदक्षिणार्थं स्तम्भानां मञ्चेन परितः चतुर्भुजं गर्भगृहं भवति) । एवं सन्धरामन्दिरेषु प्रदक्षिणापथः ग्रेनाइट्-प्रकारस्य स्थायिशिलायाम्, चूर्ण-उलूखलेन सीमेण्टीकृतः, सम्पूर्णं भवनं प्लास्टरं कृत्वा, परन्तु कालान्तरेण पृष्ठभागः ढालः जातः मन्दिरस्य पृथक् पृथक् संरचनाद्वयम् अस्ति । देवतायाः निवासस्थानं यत् वर्गाकारं अभयारण्यम् अस्ति तत् १० पादविस्तारेण (३.० मी.) आच्छादितेन प्रदक्षिणमार्गात् चत्वारि सोपानानि अधः अस्ति, यस्य समर्थनं १२ पाषाणस्तम्भैः कृतम् अस्ति गर्भगृहस्य बाह्यभित्तिषु स्थापिताः एकादश पार्श्वदेव्याः (परस्वदेव्याः) गुम्बदपरिक्रमेण प्रदक्षिणं कुर्वन्तः भक्ताः तान् देवतान् पूजयितुं शक्नुवन्ति श्री श्री सम्लेई देवी इत्यस्याः मूर्तिः ग्रेनाइट्-शिलायाः विशालखण्डात् उत्कीर्णा अस्ति, यस्य आधारे उल्टा, कूप-सदृशः प्रक्षेपणः अस्ति । योनिचिह्नम् अपि, रोचकं राजा-योनिपूजा च । तस्य "बर्हा"-सदृशे मुखस्य अतल्लीनः कटः तस्य मुखस्य प्रतीकः अस्ति ।तस्याः काल्पनिकनासिकातः अधः लम्बमानः अस्ति शुद्धसुवर्णस्य पारम्परिकः सम्बलपुरी नासिकाभूषणम्। अवसादेषु स्थापितानि ताडितानि सुवर्णपत्राणि यथा मुखस्य उपरि असमानुपातिकौ सुवर्णनेत्रौ मातृदेवस्य नेत्रयोः विकल्परूपेण कार्यं कुर्वन्ति स्वाकारशिलायां मातृदेवतायाः मुखं परिभाषितुं प्रयतन्ते, देवीप्रतिमा अ symbol of awe, fear सर्वव्यापी मातृत्वस्य प्रति आदरस्य, भक्तिस्य, प्रेमस्य, स्नेहस्य च उदात्तभावनाः प्रेरयति।